Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti «Gumantiar fanlar»

olingan kreditning hajmi va uni to'lash muddati.

Aylanma kapitalda gavdalangan xom ashyo materiallar va butlovchi qismlarning moddiy shakli mahsulotda o’z ifodasini topadi. Misol uchun, avtomobilni uni nimadan qilinganligi, qanday rangda bo’lganligini, qanday qismlardan yig’ilganligini bilish mumkin, ammo uni yig’ishda qanday asbob-uskuna ishlatilganligini bilib bo’lmaydi. Aylanma kapital o’z qiymatini mahsulotlarga bir yo’la o’tkazib borganidan uning aylanishi tez boradi. Asosiy kapital bir marta aylangan holda, aylanma kapital ko’p marta aylanishga ulguradi. Uning aylanishi bir ishlab chiqarish tsiklining o’zida yuz beradi.

Har bir bosqichda kapital muayyan harakat shakliga kiradi. Birinchi bosqichda u pul shaklida, ikkinchi bosqichda unumli yoki ishlab chiqarish omillari va uchinchi bosqichda tovar shaklida yuzaga chiqadi. Kapital doiraviy aylanish jarayonida uning har bir shakli alohida vazifani bajaradi va shunga ko’ra ular kapitalning harakati shakllari dеyiladi.

Aylanma mablagʻlar harakati.

Aylanma mablag'larning aylanmasi- eng muhim ko'rsatkich. Korxonaning mablag'lari qanchalik tez aylansa, ishlab chiqarishga investitsiyalar va daromad olish - daromad (va u bilan birga foyda) o'rtasidagi vaqt oralig'i shunchalik kam bo'ladi.

Korxonaning aylanma mablag'lari asosiy fondlardan farqli o'laroq, ishlab chiqarish tsiklida faqat bir marta qatnashishi va shu bilan birga o'z qiymatini tayyor mahsulotga to'liq o'tkazishi muhim! Aylanma mablag'lar o'rtasidagi asosiy farq aynan shu.
Aylanma mablag'lar o'z ichiga turli guruhlar mehnat va pul ob'ektlarini oladi.
Kengaytirilgan holda ularning barchasi ikkita katta guruhga bo'linadi:

Aylanma ishlab chiqarish fondlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1. 
   ishlab chiqarish (ombor) zahiralari- ishlab chiqarishga kirishni kutayotgan mehnat ob'ektlari bo’lib ular quyidagilar:
   

• 
  xom ashyolar;
  

• 
  asosiy materiallar;
  

• 
  sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar;
  
• 
  aksessuarlar;
  

• 
  yordamchi materiallar;
  

• 
  yoqilg'i;
  

• 
  idish;
  

• 
  ehtiyot qismlar;
  

• 
  tez eskiradigan va past baholi narsalar.
  

2. 
   ishlab chiqarishdagi zahiralar- ishlab chiqarishga kirgan, lekin hali tayyor mahsulot bosqichiga yetmagan mehnat ob'ektlari. Ishlab chiqarishdagi tovar- moddiy zaxiralar aylanma mablag'larning quyidagi turlarini o'z ichiga oladi:
   

• 
  tugallanmagan ishlab chiqarish (WIP) - hali tayyor bo'lmagan va tayyor mahsulot omboriga kelib tushmagan qayta ishlangan mahsulotlar;
  
• 
  kechiktirilgan xarajatlar (BP) - kompaniya hozirda ko'taradigan, lekin kelajakdagi davrda asosiy xarajatlarga hisobdan chiqariladigan xarajatlar (masalan, yangi mahsulotlarni o'zlashtirish, prototiplarni yaratish xarajatlari);
  
• 
  o'z iste'moli uchun yarim tayyor mahsulotlar - korxonaning o'zi tomonidan faqat ichki ehtiyojlar uchun ishlab chiqarilgan yarim tayyor mahsulotlar (masalan, ehtiyot qismlar).
  

Aylanma fondlari - bular korxonaning muomala sohasi, ya'ni tovar aylanmasini ta'minlash bilan bog'liq mablag'lari.
Aylanma fondlar quyidagi elementlardan iborat:

1. 
   tayyor mahsulotlar:
   

• 
  zaxiradagi tayyor mahsulotlar;
  

• 
  jo'natilgan mahsulotlar (tranzitdagi tovarlar; jo'natilgan, lekin hali to'lanmagan mahsulotlar).
  

2. 
   naqd pul va hisob-kitoblar:
   

• 
  kassadagi naqd pul (naqd pul);
  

• 
  joriy hisobdagi (yoki omonatdagi) mablag‘lar;
  

• 
  foydali aktivlar (qimmatli qog'ozlarga qo'yilgan mablag'lar: aktsiyalar, obligatsiyalar va boshqalar);
  
• 
  debitor qarzdorlik
  

Korxonaning aylanma mablag'larini ishlab chiqarishda hisobdan chiqarishning turli yo'llar bo’lib, ularning har biri o'zining afzalliklari va kamchiliklariga ega. Asosiy usullar quyidagilar hisoblanadi: