118
ozodaligini, ota-onasining muomalasini kuzatadilar. Ayniqsa, bo‘yiga
yetgan
qizning uyiga sovchi kelganda, sovchilar birinchi galda shu xonadonning
oshxonasiga va hojatxonasiga e’tibor berganlar. Agar oshxona sarishta bo‘lsa,
hojatxona ham toza bo‘lsa, sovchilar bu xonadonning qizi farosatli, mehnatsevar
ekan degan tasavvurga ega bo‘lganlar. Ayniqsa, qizning onasiga e’tibor berganlar,
“Onasini ko‘rib, qizini ol” degan maqol shu ma’noda ishlatiladi. Sohibqiron Amir
Temur o‘z tuzuklarida shunday vasiyat qiladi: “O‘g‘illarim, nabiralarim va
yaqinlarimni uylantirmoq tashvishida kelin izlamoqqa e’tibor berdim.
Bu ishni
davlat yumushlari bilan teng ko‘rdim”, – deya farzandlarga juft tanlash masalasiga
katta e’tibor bergan.
Ikkinchi bosqich – kelinni kuyovning uyiga olib kelish, nikohlash, to‘y-
tomosha, bazm kabi tadbirlarni o‘z ichiga oladi.
Uchinchi bosqich – nikoh to‘yidan so‘ng o‘tadigan “yuz ochdi”, “kelin
salom”, “kuyov chaqirdi” kabilardan iborat.
Nikoh to‘ylarida o‘zbek xalqining eng yaxshi ma’naviy fazilatlari namoyon
bo‘ladi; to‘yga barcha oldindan tayyorlanadi, hamma o‘zining yaxshi ko‘rgan
liboslarini kiyadi, barchada ko‘tarinki ruh, xursandchilik hukm suradi.
Hhozirgi paytda nikoh to‘ylarida ijobiy o‘zgarishlar yuz bermoqda. Bugungi
nikoh to‘ylari
yigit-qizning roziligi, o‘zaro muhabbati asosida o‘tkazilmoqda.
Balog‘atga yetmagan yoshlarni nikohdan o‘tkazish butunlay yo‘qoldi. “Qalin”,
“sut puli” kabi ortiqcha harajat talab qiladigan qadimiy udumlar deyarli barham
topdi. Ortiqcha harajatlar butunlay yo‘q bo‘lmasa-da, ular o‘rnini yangi oila uchun
zarur bo‘lgan jihozlarni olib berish an’anasi egalladi. Mustaqillik sharofati bilan
yoshlarni nikoh oldidan tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish yaxshi an’anaga aylandi.
O‘zbekiston Respublikasi Oila Kodeksining 17-moddasida ko‘zda tutilgan:
“Nikohlanuvchi yoshlar tibbiy ko‘rikdan faqat ularning roziligi bilan o‘tkaziladi” –
degan qoidadan kutilgan maqsad-muddao g‘oyat qutlug‘dir. Bu qoida mohiyatan
jamiyatda sog‘lom
oilani shakllantirish, sog‘lom avlodni dunyoga keltirish va
ularni barkamol bo‘lib tug‘ilishini ta’minlashga qaratilgan an’anadir.
119
O‘zbek nikoh to‘ylari hozirgi paytda, asosan, uchta marosimdan iborat
bo‘lmoqda:
1.
“Non sindirish” marosimi –
kelin va kuyovning ota-onasi,
qarindoshlarining nikoh to‘yini o‘tkazish rejasini tuzib olishlari uchun zarur
bo‘lgan muloqot – kengash vazifasini o‘taydi;
2.
Kelin-kuyovning FHDYo byurosi ro‘yhatidan o‘tishi. Bu an’ana oilaning
huquq va majburiyatlarini qonunlashtirish vazifasini bajaradi;
3.
To‘y marosimi yosh yigit-qiz oila qurganligini tantanali nishonlash
uchun xizmat qiladi.
Oilaviy marosimlarni o‘tkazish jarayonida namoyon bo‘ladigan
insonparvarlik,
mehribonlik, mehmondo‘stlik kabi fazilatlar yoshlar tarbiyasiga
ijobiy ta’sir etadi. Bu tadbirlar davomida avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan xalq
odatlari, folklor janrlari, lapar, yor-yor, o‘lan marosim qo‘shiqlari, o‘yin-
musobaqalar, duolardan foydalanish – yoshlarning ma’naviy kamol topishida
katta ahamiyatga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: