O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti ishanova m

Ism qo‘yish odatlari.
Chaqaloqqa ism qo‘yish inson hayotidagi eng muhim 
voqealardan hisoblanadi. Qadimdan bolaga ism qo‘yish mas`uliyatli ish sanalgan. 
Ism bola tabiatiga mos kelmasa, undan yaxshi inson chiqmaydi yoki u kasallikka 
chalinaveradi deyilgan. Chaqaloqqa ism qo‘yish vazifasini har kimga ham 
ishonilmagan. Buning uchun maxsus marosim uyushtirilib, unga eng obro‘li dono 
qariyalar taklif etilgan. Ana shu marosimga yig‘ilganlar o‘zaro maslahatlashib, 
bolaga ism qo‘yishgan.
Islom diniga e’tiqodi baland kishilar mulla - eshon chaqirib, chaqaloqning 
qulog‘iga azon aytdirib, so‘ng unga ism qo‘ydirishgan. 
Xalqda “ismi jismiga mos” degan ibora bor. Kishilar bolaga qo‘yilgan ism 
ulg‘ayishi jarayonida uning odobiga ta’sir qiladi, deyishgan. Kishining ismiga 
mos bo‘lishga intilishi uning ma’naviy ulg‘ayishiga samarali ta’sir qiladi.
Tug‘ilgan kun.
Bolalarning tug‘ilgan kunini oilada nishonlash 
kichkintoylarning o‘zi uchun ham katta bayram hisoblanadi. Bunday tantanaga 
bolaga uning yoshiga mos keladigan sovg‘alar, shirinliklar, o‘yinchoqlar berilishi 

---

114 
sabab bo‘ladi. Tug‘ilgan kunga bolaning o‘rtoqlari taklif etiladi. Bolalar uchun 
alohida dasturxon yozilib, ular mehmon qilinadi. Shu asosda bolalarning mehmon 
kutish va mezbonlik malakalari shakllana boradi. Bolalarning tug‘ilgan kunlarini 
nishonlashda turli qiziqarli o‘yinlar tashkil qilish muhim tarbiyaviy ahamiyatga 
egadir. Bu o‘yinlarning asosiy mazmuni bolalarda ziyraklik, nutq madaniyati kabi 
ijodiy fazilatlarni rivojlantirishga yo‘naltirilishi lozim. 
Qadimda kishilarning tug‘ilgan kunlarini nishonlash odati keng tarqalmagan.
Ilgari ko‘p sharq xalqlarida, o‘zbeklarda ham “yil boshi” (navro‘z)da kishining 
umriga yosh qo‘shiladi deb hisoblangan. Shu sababli “Navro‘z” tabiatning 
yangilanish bayrami bo‘libgina qolmay, u barcha uchun “yosh oshdi” tantanasi 
hisoblangan. Hozirgi paytda tug‘ilgan kun bilan tabriklash oilada, do‘stlar 
davrasida, ish joylarida ham odat tusiga kirdi. Ko‘pgina muassasalarda 
yubileylarni nishonlash yaxshi an’ana bo‘lib qolmoqda. Tug‘ilgan kunni 
nishonlash o‘zbeklar uchun yangi odat. Ammo 12 yosh – muchal to‘yini,
63 yosh – “payg‘ambar yoshi”ni nishonlash an’anasi qadimdan mavjud. 
Beshik to‘yi.
Qadim zamonlardan har bir oilada o‘tkazib kelingani tufayli, 
bu marosim xalq madaniy hayotining ajralmas qismiga aylanib qolgan. Beshik 
to‘yi haqida ma’lumot berishdan oldin beshikni o‘ziga ta’rif bersak o‘rinli bo‘lardi. 
Beshik insoniyat tarixida yaratilgan buyuk kashfiyotlardan biridir. Beshik bolaning 
2-3 yoshgacha ulg‘ayishi uchun juda foydalidir. U kichik, ixcham bo‘lgani uchun 
istalgan joyga ko‘chirib olib brish mumkin. Beshik go‘dakni ovutish, erkalash, 
uxlatish uchun o‘taqulay tuzilishga ega. 
Beshik bolani tashqi ta’sirlardan himoya qiladi (sovuqdan, issiqdan, 
zaxdan). Beshik bolaning qo‘l-oyoq harakatlaridan bexos cho‘chimay, biror 
narsaga urilmay, yotgan joyida ag‘darilib ketmay, quruq, osoyishta uxlashiga 
imkon beradi. 
Chaqaloq tug‘ilgandan keyingi muhim tadbirlardan biri – bolani beshikka 
solish marosimi va beshik to‘yidir. Toshkentda farzand tug‘ilganiga 7 yoki 9 kun 
to‘lganda bolani beshikka solish marosimi o‘tkaziladi. Go‘dakning chillasi 
chiqgach, qudalarning kelishuvi asosida beshik to‘yini o‘tkazish odat tusiga 

---

115 
kirgan. Beshik to‘yidan oldin kelinning onasi o‘z nabirasi uchun sarpolar 
tayyorlaydi. Qarindosh-urug‘lar ham beshik to‘yida chaqaloqqa atab sovg‘alar 
keltirishadi. 
Bolaning