O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Patogenezi. 
Brutsellyoz patogenezida 3 muhim asosiy omil, ya‘ni 
kasallik qo‗zg‗atuvchi mikrob (brutsella), toksik allergik holat hamda 
makroorganizning dinamik reaktiv holati muhim rol o‗ynaydi. 
Brutsellalar limfa tugunlarida birinchi to‗siqqa, ya‘ni bar‘erga uchraydi. 
Bundan mikroorganizmning himoya kuchlari ustun kelib qolsa, brutsellalar 
shu regionar limfa tugunlarida ushlanib qolib va shu bilan odam organizmida 
hech qanday kasallik belgilari vujudga keltirmay, uzoq muddat saqlanib 
qolishi mumkin. Demak, makro va mikroorganizmlar o‗rtasidagi kurash 
natijasida ma‘lum muvozanat holati vujudga keladi. Shu bilan birga 

---

234 
retikuloendotelial tizimda ma‘lum miqdorda brutsellalarga qarshi spetsifik 
antitelolalar hosil bo‗ladi, hujayra va to‗qimalarda esa brutsellyoz antigeniga 
nisbatan o‗ta sezuvchan holat, ya‘ni sensibilizatsiya holati vujudga keladi. 
Ba‘zilarda brutsellalar limfa va qon oqimi bilan organizmga tarqaladi. 
Brutsellalar qonga o‗tishi (gematogen yo‗l bilan tarqalishi) organizm 
himoya kuchlarining juda zaifligini ko‗rsatadi. Bunda brutsellalar qon oqimi 
bilan butun organizmga tarqalib, barcha qon tomirlar retseptorlariga ta‘sir 
ko‗rsatadi. Buni 2-faza yoki birlamchi generalizatsiya deyiladi. Shundan 
so‗ng brutsellalar butun odam organizmidagi retikuloendoteliyga boy bo‗lgan 
a‘zolarga (jigar, taloq, ko‗mik, limfa tugunlari, tomirlar, tanosil organlar va 
h.k) o‗rnashib oladi. 
Ma‘lumki, 
qonda, 
to‗qimalarda, 
a‘zolarda 
fagotsitlar 
va 
organizmning boshqa himoya omillari ta‘sirida brutsellalar halok bo‗ladi. 
Ularning parchalanishi natijasida ajralgan endotoksinlar organizmga ta‘sir 
etib, bu ham kasallik holatlarini yuzaga chiqaradi. 
Brutsellalar qon oqimi bilan tarqalib, o‗rnashib olgan a‘zolarda 
mahalliy o‗zgarishlarni vujudga keltiradi. Mahalliy o‗zgarishlar asosan asab 
tizimi, tayanch-xarakat, tanosil va boshqa a‘zolarda ko‗proq uchraydi, 
bularni metastazlar deb atashadi. Retikuloendoteliyga boy bo‗lgan 
a‘zolarga o‗rnashib olgan brutsellalar «septik o‗choq» hosil qiladi va yana 
ko‗payishda davom etib, vaqti-vaqti bilan o‗zlariga qulay sharoitda qonga 
tushib turadi (ikkilamchi generalizatsiya). 
Brutsellalar va ularni toksinlarini qonga takror o‗tishi reaktiv 
xususiyati o‗zgargan bemor organizmida allergik holatni vujudga keltiradi va 
bu (to‘rtinchi faza) surunkali sepsis tipiga o‗tishiga sababchi bo‗ladi. Bu 
fazada brutsellalar vaqti-vaqti bilan qonga tez-tez tushib turishi (takroriy 
generilizatsiya) kasallikning xronik shaklida organizmning allergiyasiga 
sabab bo‗ladi. 
Kasallik goh susayib, goh zo‗rayib turishi va bu holat bir yoki bir 
necha bor takrorlanib turishi mumkin. Kasallikning odatda klinik belgilari 

---

235 
yo‗qolib, bemorlarning aksari sog‗ayib ketishi mumkin. Ba‘zan esa 
bemorlarda kasallik davom etib, a‘zolarda turg‗un asoratlarga sabab 
bo‗ladi. Bu brutsellyozning beshinchi patogenetik fazasi xisoblanadi. 
Ma‘lumki, brutsellyoz bilan og‗rigan bemorning organizmi ma‘lum 
vaqtdan so‗ng kasallikdan (va brutsellalardan ham) batamom sog‗ayib, 
musaffo bo‗lib ketishi xar tomonlama isbot etilgan. Brutsellyozda bemor 
organizmi brutsellalardan xalos bo‗lgandan so‗ng, infeksiyadan so‗ngi 
immunitet vujudga kela boshlaydi. Ammo bu immunitet deyarli barqaror 
bo‗lmaydi, nosteril bo‗lib 6-9 oy ichida yo‗qolib ketadi.