O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Etiologiyasi. 
Brutsellyoz 
kasalligini 
qo‗zg‗atuvchi 
mikroblar 
brutsellalar guruhini tashkil qiladi. 
Ilmiy tadqiqotlar natijasiga ko‗ra, 1970 yilga kelib brutsellalar quyidagi 
turlarga ajratildi: 
-
Br. Melitensis - mayda shoxli qoramollarda brutsellyoz qo‗zg‗atuvchisi; 
-
Br. abortus bovis - yirik shoxli qoramollardagi brutsellezni qo‗zg‗atadi; 
-
Br. abortus suis - cho‗chqalardagi brutsellyoz ko‗zg‗atuvchisi; 
-
Br. Neotomae - kalamushlardagi brutsellyoz qo‗zg‗atuvchisi; 
-
Br. Ovis - qo‗ylardagi brutsellyoz qo‗zg‗atuvchisi, odam uchun patogen 
emas, lekin ularda bu turga nisbatan antitanachalar saqlanadi; 
-
Br. Canis - itlardagi brutsellyoz qo‗zg‗atuvchisi. Odamda ham kasallik 
chaqirishi mumkin. 
Brutsellalar mayda, ko‗pincha shar (yoki oval) shaklida yoki 
tayoqchasimon shaklda bo‗ladi, xarakatsiz, spora va kapsula hosil qilmaydi. 
Kulturasi va biokimyoviy xususiyatlari jihatidan olib qaraganda brutsellalar 
odatdagi ozuqa muhitlarida aerob sharoitida juda sekin o‗sa oladi. Buning 
uchun optimal xarorat 37ºC, muhit esa RN 6,7 - 7,2 bo‗lishi lozim. 
Epidemiologiyasi.
Brutsellyoz kasalligining tarqalishida mayda va yirik shoxli 
hayvonlar, hamda cho‗chqalar infeksiya manbai sifatida muhim 
epidemiologik ahamiyatga ega. 
Brutsellyoz yuqishida kasal qo‗y va echkilarning go‗shtlari, sut va sut 
mahsulotlari (pishloq, brinza, xom qaymoq, yog‗ va boshqalar) asosiy 
infeksiya tarqatadigan omil xisoblanadi. Ya‘ni go‗sht va sut mahsulotlarini 

---

233 
odam iste‘mol qilishi natijasida brutsellalar ovqat hazm qilish tizimi orqali 
organizmga tushadi, uni alimentar yo‗l bilan yuqish deyiladi. 
Shuningdek, kasal hayvonlarning chiqindilari bilan ifloslangan sabzavotlarda 
brutsellalar uzoq vaqt yashaydi. Brutsellyoz faqat qishloq aholisi o‗rtasida 
tarqalib qolmay, balki, shaxar sharoitida ham uchrab turadi, ya‘ni kasal 
hayvon xom-ashyolari va mahsulotlarini sanoatda qayta ishlashda, sut 
mahsulotlarini iste‘mol qilishda, epidemiologik havf tug‗diradi. Kasallangan 
hayvon chiqindilari (siydik, najasi, ifloslangan go‗ng, tuproq, jun va 
boshqalar) quriganda brutsellalar chang bilan havoga ko‗tarilib, nafas 
orqali ham odam organizmiga tushishi mumkin.
Brutsellalar organizmga muloqot, alimentar va aspiratsion yo‗l bilan 
yuqadi. Brutsellyoz hayvonlar va ularning mahsulotlari bilan muloqotda 
bo‗lgan kishilar veterinariya hodimlari, qushxona va sut kombinati 
xizmatchilari, chorvadorlar, qassoblar, teri va junni qayta ishlovchilar 
orasida ko‗proq shu kasal bilan og‗rish hollari uchrab turadi. Shuning 
uchun ham kasbga aloqador kasallik deb yuritiladi. 
Brutsellyozning kelib chiqishida faslning ham ahamiyati bor, ya‘ni 
qo‗ychilik fermalarda qo‗ylarni urchitish va qo‗zilatish aksariyat ko‗klam 
fasliga to‘g‗ri keladi. Shu davrda insonlar ko‗proq qo‗ylar bilan bevosita 
aloqada bo‗lganligi sababli, sanitariya-gigiena qoidalariga rioya qilmagan 
holda kasallik yuqadi.