O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

bog‘langan. Shunday bo‘isa-da, obrazlar tizimida alohida o ‘ziga xoslik-
lar bor. Doston obrazlari yo an’anaviy tarzda voqealar davomida Yusuf
obraziga kelib tutashadi yoki muallif o ‘sha qahramonni ataylab oldin-
dan tayyorlaydi. Jumladan, har ikkala dostondagi Maliki Tojir obrazida
ayni ana shu o ‘ziga xoslikni kuzatish mumkin. Qul Ali dostonida Maliki
Tojir Musoning “Ibtido” kitobidagi voqealar bilan o ‘xshash, ya’ni Qul
Ali an’anaviy syujetga tayanadi. “Ibtido”da Maliki Tojir o ‘mida ismoiliy
savdogarlari bor. 0 ‘zbek tilidagi “Yusuf va Zulayho” dostonida esa mu­
allif Yusufning kelajagini oldindan belgilaydi va dostonga tush motivini
olib kiradi. Bu motiv dostonda muhim vazifa bajarib, asosiy maqsadni
- bosh qahramon Yusufning kelajak taqdirini belgilashga xizmat qila­
di. Muallif dostonga eng qulay va kitobxonga tanish boTgan usulni -
xalq o g ‘zaki ijodi detalini olib kirgan. Shuningdek, Yusuf bilan Zulayho
bir-birlarini tushlarida ко‘rib sevib qolganlari (Qul Alida faqat Zulayho
Yusufni tushida ko‘radi)da ham bu motivning vazifasi yanada oydinlas-
hadi. Tush motivi doston syujetida hal qiluvchi vosita sifatida faoliyat
ko‘rsatib, epik motivga asos bo‘ladi va dostonning dunyoviy ishq mav-
zusida yaratilishiga xizmat qiladi.
Doston so ‘ngida kurash motivi bor. Yusufning o ‘g ‘li Meshom Ya-
hudo, Sham’un va boshqa aka-ukalar bilan yakkama-yakka olishadi.
Xalq og‘zaki ijodidagi an’anaviy motivlardan “Yusuf va Zulayho” mu-
allifi unumli foydalanibgina qolmay, muallif syujetning tarmoqlanishi
va kengayishi uchun asosiy omil sifatida bir necha motivni dostonga olib
kirgan. Zotan, motivlar majmui syujetni hosil qilgan143. Barcha motivlar
“Yusuf va Zulayho” dostoni muallifining pozitsiyasini belgilaydi. Mual­