O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Mirxond ham, Xondamir ham Rashididdin Fazlulloh Hamadoniyriing
“Jome’ut-tavorix” asarida berilgan 0 ‘g ‘uz xoqon dostonidagi o ‘q va yoy
detalini takrorlaydilar. Darvoqe, “Jome’ut-tavorix”da 0 ‘q va Yoy tarixi
quyidagicha: “...o‘g ‘illar ovga chiqqanlarida, bitta oltin yoyni va uchta
oltin o ‘qni topib oldilar. 0 ‘g ‘illar bu narsalami otasiga olib keldilar va
undan: “Bularni qanday qilib boiishib olsak bo‘ladi?” deb so ‘radi!ar.
Ota yoyni uchalato‘ng‘ich o ‘g ‘liga (Kun, Oy va Y ulduzga-N .R .), uchta
o ‘qni esa kichik o ‘g ‘illariga (Ko‘k, Tog‘, D en gizga - N.R.) berdi. Keyin
ularga shunday deb uqtirdi: “Yoyni olgan o ‘g ‘illarimdan paydo bo‘lgan
qabilalar buzuqlar deb atalsin; buzuqning ma’nosi sindirmoq, qismlarga
bo ‘Imoqdif ’. 0 ‘g ‘uz bu so‘zni ularning laqabi qilib shuning uchun bcr-
diki, yoy lozim bo‘lganda sindirilsin va qo‘shinning o ‘ng qanoti uchala
o ‘g iim g a va uning nasllariga berilsin, deb vasiyat qildi.
0 ‘g ‘uz uchta o ‘qni bergan o ‘g ‘illaridan paydo bo‘ladigan qabilalar-
ni uchuqlar deb atadi; bu so ‘z “uch o ‘q” deganidir. Keyin 0 ‘g ‘uz shun­
day buyruq berdi: “Bu uchala o ‘g ‘lim va uning avlodlari qo‘shinning
chap qanotiga boshchiiik qilsin...Yoyni olgan o ‘g ‘illarim podshohga
tengdir; o ‘qlarni olgan o ‘g ‘illarim elchi darajasidadir”13*.
Yaqiniyning “0 ‘q va Yoy” munozarasidagi qariya bilan navqiron
yigitga berilgan yurt shu nuqtai nazardan sharhlanadigan bo‘Isa, masala
bir qadar oydinlashadi. Qariyaga izzat-hurmat yuzasidan o ‘ng qo‘l to-
monni - borong‘omi, yigitga so ‘l qo‘l tomonni - javong‘omi berdilar.
0 ‘g ‘uz xon afsonalaridagi harbiy terminlaming maqsad-mohiyati va
ma’nosi sharqona odob tushunchasini ifodalovchi so‘zlar bilan almas-