O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Navoiy “Majolis un-nafois”da va “Muhokamat ui-(ug‘a(ayn”da ta’rif
bergan shoir Yaqiniy mazkur “O lq va Yoy” munozarasining muallifidir,
deb ayta olamiz. Qolaversa, Navoiy “Majolis un-nafois”da Yaqiniyga
ta’rif berib, “tund mashrabliq” (o‘jar fe’l-atvorli) deydi. “0 ‘q va Yoy”
munozarasida 0 ‘q timsolida va bu asaming xulosasida Yaqiniyning
o ‘jar fe’l-atvori aniq ifodalanib turadi: “0 ‘qnung og ‘zi to‘la qon bo‘lub,
torundek tuban qaro yerg‘a kirdi va bu munozaradin maqsad ulkim, bu
davmung kaj tablarining* qoshinda har kim Yo(y)dek egri bo‘Isa. Yon-
laridin qoshinda har kim Yo(y)dek egri bo‘lsa, yonlaridin yiroq bo‘lmas
va har kim 0 ‘qtek rost bo‘lub, tuz yurusa, Yaqiniytek yiroq tushar...”
Mana shu pareha ham “Majolis un-nafois”da ta’riflangan Yaqiniy “0 ‘q
va Yoy” munozarasining muallifi ekanini yana bir bir tasdiqlaydi.
Yaqiniyning munozarasi o ‘zbek adabiyotida, Amiriy va Ahmadiy-
ning munozarasi kabi, ifodaning soddaligi, tilining ta’sirehanligi bilan
alohida ajralib turadi. Yaqiniyning munozarasi o ‘zbek adabiyotida ilk
bor 0 ‘q va Yoy ramziy obrazini ifoda etgan asar sifatida shuhrat topdi.
uO‘q va Yoy” munozarasining tuzilishi. Munozaraga bosh­
qa asarlarning ta’siri. Navoiy bergan ma’lumotlardan Yaqiniyning
e ’tiborga moiik she’rlari ham borligi ma’lum bo‘Iadi. Chamasi, “0 ‘q va
Yoy” munozarasida keltirilgan o'zbekcha va forscha baytlaming Yaqi­
niyga aloqadorligi bor. Muallifi ma’lum baytlar munozara matnida mav­
jud. Muallifi keltirilmagan baytlar esa Yaqiniyga tegishli bo‘lishi mum­
kin.
“0 ‘q va Yoy” munozarasining ibtidosiga e ’tibor beraylik. Bu usul
Ibn Sinoning “Hayy bin Yaqzon” qissasi ibtidosini eslatadi. Mana, “0 ‘q
va Yoy” munozarasining ibtidosi: