O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

She’riy janrlar. 
“Qisasi Rabg‘uziy”dagi bu janrlar har bir qis- 
sada bor. Qissalar, odatda, she’r bilan boshlangan. Asardagi barcha 
she’rlaming muallifi Rabg‘uziyning o‘zidir. Rabg‘uziy qissalar deboc­
hasida payg‘ambarlaming hammasiga she’r bilan ta’rif beradi. Har bir 
payg'ambarga xos fazilat, layoqat, Xudo in’om qilgan qobiliyatlami 
bayon qiladi. So‘ngra ana shu she’rda payg‘ambarga berilgan ta’rif- 
tavsiflami qissa davomida sharhlaydi. Qissalarda biron payg‘ambarga 
oid voqealar bilan she’rda keltirilgan voqealar, ta’rifu tavsiflar hamo- 
hangdir. Jumladan, “Sulaymon ibn Dovud alayhissalom qissasi”dagi 
she’rga murojaat etaylik:
Dovud o‘g‘li ul Sulaymon Tengrimizning sovchisi,
Yer ulog‘liq shoh ediyu ham uchar qush elchisi.
Odamiy, uchqan, yugurgan, dev, pari, ham yel, bulut,
Og‘ulug‘ bo‘lsun ozig‘lig‘ barcha aning ishchisi.
Ko‘zi to ‘rt yuz qangli erdi kunda qushlug1 oshig‘a,
Borg‘usida kur arslon, bo‘ri, qoplon qo‘ychisi.
Tupuchoq otning urug'i qoldi andin dunyoda,
Tilda hujjat, tanda xidmat, qo‘lda mulkat qamchisi.
0 ‘zi “nima’l abdu” atandi ham yalavoch ham malik,
YoMdin ozg‘anlarg‘a erdi o ‘zi ujmox yo‘lchisi.
Rabg‘uziy she’riy janrlarni farqlaydi va har birini o‘z nomi bilan 
ataydi. Keltirilgan she’r qofiyalanishiga ko‘ra g'azalni eslatadi. Ammo 
Rabg‘uziy mazkur she’rga nisbatan 
g'cizal
terminidan istifoda etmaydi, 
balki 
sh e’r
deb ataydi. Yoki “Qissai Nuh nabiy alayhissalom”da qissa­
ning butun mazmunini o ‘zida mujassam etgan she’r bor. Bu she’r ham 
shaklan - qofiyalanishi jihatdan va mazmunan xuddi yuqoridagi she’ming 
aynan o‘zi. Rabg‘uziy bu qissada ham 
she
V terminini ishlatadi. Shu tur- 
kumdagi ayrim she’rlar maqtaida Rabg‘uziy taxallus keltiradi. Quyidagi 
Rabg‘uziy Nosir tayanma tunla kunduz ingranib,
246

---

g ‘azal maqtai bunga bir misoldir. Rabg‘uziy nima uchun bu tur­
kumdagi - aynan qissalar boshlanmasidagi she’rlarga g‘azal termini- 
ni qo‘llamaydi-yu aynan g'azal termini ostida berilgan baytlar uning- 
cha g‘azal hisoblanadi? Rabg‘uziyning she’riy janrlarga qarashi 
mavjud an’anaviy usullardan kelib chiqqan. G‘azal maqtaida taxallus 
qo'llamasdan mazkur janr talablariga rioya qilingan she’rlar o‘zbek ada­
biyotida bor.
Rabg‘uziy g ‘azal terminini aynan mazkur janr talablariga javob be- 
radigan she’rga nisbatan qo‘llaydi. Yusuf qissasida