O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

■r,
0 ‘rta Osiyo qismini boshqarish uchun jo ‘natdi. (
Yabg'u
so‘zi harbiy 
unvonni bildiradi, bu unvon Kushon imperiyasidan davom etib kelgan 
‘lib, turkiylar oq xunlar sulolasidan o‘zlashtirganlar. 
Yabg ‘u -
g'arbiy 
Turk xoqonligida oliy unvonning nomi bo‘lib, ko‘pincha 
yab g ‘u qag ‘an
tarzida ham qo‘llanadi. Bundan ma’lum bo'ladiki, 
y a b g ‘u
- xoqonga 
tengdir.) 0 ‘zi esa xoqonlikning sharqiy qismini boshqarish uchun Qora- 
qurum shahrida maskan topdi.
“Turk” degan nom Turk xoqonligi tashkil bo‘lmasdan ilgari ham 
turkiy tilda so‘zlashadigan, irqiy va urf-odat jihatidan bir-biriga o‘xshash 
yoki yaqin turkiy hamda turkylashgan (masalan, qitaniylar) qavmlaming 
giyosiy birlashmasini bildirgan. Turk xoqonligi davrida bu jarayon o‘z 
rasmiy maqomiga ega bo‘Idi. Shuningdek, qadimgi turk davrida turkiy 
qavmlar yagona nom bilan 
ко ‘к turklar
deb yuritiladigan bo'ldi. Ko‘k 
turk - ilohiy turk deganidir. Turkiy qavmlar yaratgan mifga ko‘ra, ular 
osmonni - ota, yemi ona deb tasawur qilganlar. Shu bois o ‘zlarini har 
osmon bolalari deb aytardilar va ko‘k turk degan mifologik nom ular- 
nmg rasmiy nomiga aylanib qoldi. Garchi turk yoki turkiy degan nom 
milodiy V asrlardan qo‘llana boshlagan bo‘lsa ham, hamma qavmlar va 
Jtalqlaming kelib chiqishi kabi, etnik jarayonning shu davrdan boshlan- 
ganini ko‘rsatmaydi, balki turkiy qavmlar qadim zamonlardan beri bor 
va ulaming qavm sifatida mavjudligini ashyoviy dalillar - arxeologik 
yodgorliklar tasdiqlaydi. 0 ‘rta Osiyo, Oltoy, Qozog‘iston kabi tarixi qa­
dim o ‘lkalardan topilgan inson suyaklari, turmushga oid ashyolar, yozuv 
madaniyati shunday dalillardandir.
Bo‘min xoqon 552-yili olamdan o‘tdi. Ota vafotidan keyin, qadim­
gi turk xoqonligi qonunlariga binoan, to‘ng‘ich o‘g‘il Qoraxon taxtga
39

---

o‘tirdi. Lekin oradan bir yo‘l o‘tar-o‘tmas, Qoraxon ham olamdan o‘tdi. 
Uning vafotidan keyin o‘rtancha o‘g‘il Mug‘an Turk xoqonligi taxtiga 
o‘tirdi.
Mug‘an xoqon o‘tgan barcha turk xoqonlari orasida o‘zining 
g‘ayratli, aqlli, hushyor va harbiy sohada ham, diplomatiya sohasida 
ham tadbirli xoqon ekani bilan alohida ajralib turardi. Shu sababli u dun­
yoga mashhur xoqon bo‘lib dong taratdi. Mug‘an xoqon taxtda o‘tirgan 
yillar (554-574) Ko‘k turk xoqonligi qudratli bir pallaga kirdi.