O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher Navoiy nomidagi

Pashqurt tog‘ vodiysiga
bo„lib o„rganish maqsadga 
muvofiqdir.
Ikkinchidan, har bir bronza davrining yirik dehqonchilik vohasida daryo va 
ularning havza tarmoqlari asosida bir nechtadan kichik vohalar tarkib topgan. 
Yodgorliklarni rayonlashtirishda ularning geografik joylashish nomlaridan kelib 
chiqilgan. shuni alohida ta‟kidlash joizki, bu ikkita yirik qadimgi dehqonchilik 
vohalari bir vaqtda shakllanmagan. Masalan, bronza davrining Sopolli madaniyati 
bosqichlari davomida tub ma‟nodagi qadimgi dehqonchilik vohasi faqat sherobod 
va Pashqurt vodiylarida shakllangan. Boysun tog„ oldi hududlarida esa, bronza 
davrida hali tub ma‟nodagi qadimgi dehqonchilik vohasi shakllanib ulgurmagan 
edi. Chunki, bu hududlarga Sopolli madaniyatining Mo„lali bosqichi davrida 
dehqon jamoalarining ayrim guruhlari kirib kelishi kuzatiladi. Boysun tog„ oldi 
hududlarining qadimgi dehqonchilik vohasi sifatida shakllanishi so„nggi bronza 
(Sopolli madaniyatining Mo„lali va Bo„ston bosqichlari hamda bronzadan ilk temir 
asriga o„tish davrida, ya‟ni Kuchuk I) davrida yuz beradi. Ammo, Pashqurt 
vodiysida tarkib topgan Tillabuloq yodgorligi arxeologik topilmalar tahliliga ko„ra, 
sherobod dehqonchilik vohasi bilan bir vaqtda tarkib topganligini ko„rsatmoqda
Mana shu mulohazalardan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, Janubiy 
O„zbekiston hududlarida qadimgi dehqonchilik madaniyati ilk bor sherobod 
vohasida yuz beradi. sherobod dehqonchilik vohasi o„zining suv manbai 
imkoniyatiga ko„ra, ikkita kichik vohani tashkil etadi. Ulardan birinchisi Muzrabod 
kichik vohasidir. U Ko„xitangtog„ daralaridan, Muzrabod mavzesi yaqinida 
sherobod dashtiga, undan Amudaryoga o„tadigan Ulanbuloqsoy suv manbai 
asosida tarkib topgan. Ulanbuloqsoyning quyi havzasida mahalliy aholi orasida 
Sopollitepa, Kultepa, Kichiktepa deb atalgan bronza davri ajdodlarimizning 
qishloqlari qad ko„targan bo„lib, ulardan ikkitasi (Kultepa va Kichiktepa) butunlay 
hamda Sopollitepa qal‟a-qo„rg„oni tashqarisidagi turar-joy majmualarining ham 
ma‟lum qismlari sherobod cho„lini o„zlashtirish vaqtida buzib tashlangan
1
. 
Ulanbuloqsoyning o„rta oqimida so„nggi bronza va ilk temir davrining 
1
Аскаров А. Сапаллитепа. – Ташкент, Фан. 1973. – С. 9-12. 

---

8 
Kuchuktepa, Pshaktepa, antik davrning sho„rtepa, ilk o„rta asrlar davriga tegishli 
Munchoqtepa kabi yodgorliklari joylashgan. Bular orasida eng qadimiysi 
Sopollitepa bo„lib, uning umumiy maydoni qal‟a-qo„rg„on va uning tashqarisida 
joylashgan turar-joy maskanlari bilan taxminan 3 gektarni tashkil etadi. 
Sopollitepada olib borilgan arxeologik izlanishlar natijasida, u bronza davri 
dehqon jamoalarining noyob manzili sifatida shakllangan protoshahar ekanligi 
isbotlangan. Sopollitepada uchta qurilish davri aniqlangan. Davr o„tishi bilan 
ushbu manzilda aholi ko„payib, yangi erlarni o„zlashtirish uchun Ulanbuloqsoy suv 
manbai kamlik qilganligi sababli, Sopollitepaning 3-qurilish bosqichida dehqon 
jamoalarining bir qismi yangi erlar qidirib, sherobod daryosining quyi havzalariga, 
Bo„stonsoyning yuqori oqimi yoqalariga borib o„rnashganlar. Bu joyda olib 
borilgan arxeologik qidiruv ishlarida Bo„stonsoyning har ikkala sohillarida dehqon 
jamoalarining qishloqlari, ular yaqinida qator bronza davrining qabristonlari 
paydo bo„lganligi aniqlangan. Ular orasida yirik yodgorlik 100 gektardan kam 
bo„lmagan, Bo„stonsoy chap sohilini egallagan Jarqo„ton qishlog„i bo„lib, tez 
orada bu qishloq tipidagi aholi turar-joyi bronza davrining ilk shahriga aylanadi.
Jarqo„ton ilk shahar maydonining janubida, shahar tashqarisida, maydoni 20 
ga dan kam bo„lmagan Jarqo„ton shahar qabristoni tarkib topadi. Undan 
janubroqda, Bo„stonsoyning chap sohili bo„ylab, yana uchta tabiiy tepaliklarda 
Jarqo„ton IV a, b, v qabristonlari paydo bo„ladi. YOdgorlikning hududiy 
o„zlashtirilishini o„rganishga qaratilgan stratigrafik shurflar bu maskanda 500-600 
yillar hayot davom etganligini ko„rsatadi. Bo„stonsoyning o„ng sohilidan yana bir 
necha qabriston va manzilgohlar topilib, ular Bo„ston 1,2,3,4,5,6 nomlari ostida 
o„rganilgan. Mana shu yodgorliklar majmuai Bo„stonsoy kichik vohasini tashkil 
etadi. Bo„stonsoyning quyi oqimida, qadimgi Zang kanali hududida, uning g„arbiy 
o„zani suv bazasida ilk temir, antik va ilk o„rta asrlar davrining qator yodgorliklari 
ro„yxatga olinadi 
1
. Ularning eng qadimiysi Talashkantepa bo„lib, u ilk temir 
davrining noyob qal‟a-qo„rg„onidir.
1
Ртвеладзе Е.В. Разведочное изучение бактрийских памятников на юге Узбекистана // «Дреняя Бактрия». –
Ленинград, 1974. – С. 74-75.

---

9 
Surxondaryo hududiy doirasida shakllangan ikkinchi yirik markaz –