O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

FAN

Tashkiliy struktirasi

• Fanlar akademiyasi
• Ilmiy tadqiqot institute
• Universititet fani
• Ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi va boshqalar

Fanning strukturasi va asosiy xislatlari 1-rasmda ifodalangan.

Fanning tashkiliy strukturasi .

Fan o`zinig ijtimoiy vazifalarini bajarish , shu orqali jamiyat taraqqiyotiga munosib xissa qo`shishi uchun ma’lum strukturaga ega bo`lishi, uning strukturasiga kirgan tuzilmalar samarali faoliyat ko`rsatishi kerak. Shunday strukturalar qatoriga ilmiy pedagog kadrlar tayyorlash tizimlari, ilmiy tadqiqot muassasalari, ilmiy texnik ta’minot bo`limlari, ilmiy axborot kommunikatsiyalari va boshqalar kiradi.

Shu bilan birga yana bnir muhim omilni inobatga olishimiz lozim. Ya’ni fan ma’lum ijtimoiy muhitda rivojlanishi mumkin. Bu yerda birinchi navbatda davlatning fanga nisbatan olib borayotgan siyosati, yaratilayotgan sharoitlar, moddiy va ma’naviy ta’minot darajasi ko`zda tutilmoqda. Mamlakatda amalgam oshirilayotgan iqtisodiy va demokratik islohatlar sharoitida respublika prezidenti davlat organlari fanning tashkiliy strukturasi, oliy malakali ilmiy kadrlar tayyorlash tizimi qanchalik zamon talabiga javob berishiga qarab takomillashtirishga qaratilgan farmonlar, qarorlar qabul qiladilar. Bu borada O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004-yil 24-iyulda e’lon qilingan “Oliy malakali ilmiy va ilmiy pedagog kadrlar tayyorlash va attestatsiyadan o`tkazish tizimini yanada takomillashtirish to`g`risida” farmoni mamlakatimizda fan va ilmiy texnikaviy rivojlanish yangi bosqichiga o`tkazishdagi ro`li va ahamiyati beqiyos ekanligini takidlamoqchimiz.

Aytib o`tganimizdek, fanning tashkiliy strukturasi bilan olib borilayotgan tadqiqotchining shakli va turlari o`rtasida aloqadorlik mavjud. Oliy o`quv yurtlarida tadqiqot yo`nalishi va mavzularni tanlash, izlanishlarni olib borish, olingan natijalarni birlamchi baholash kafedralarda, ularga qarashli labaratoriyalarda amalga oshiriladi. Sohaviy fundamental va maqsadli kompleks ilmiy tadqiqotlar fanlar akademiyasi, ilmiy tadqiqot institutlarida olib boriladi. Yirik korparatsiya va firmalar qoshida mavjud bo`lgan ilmiy texnik bo`limlarda asosan eksperimental-texnalogik izlanishlar amalga oshiriladi. Shunga ko`ra, fanning tashkiliy strukturasi quyidagi institutsional tuzilmalarda o`ziga xos ravishda shakllangan:

• Fanlar Akademiyasi, undagi institutlar, bo`limlar va sektorlar;
• Universititet fani;
• Ilmiy-tadqiqot institutlari;
• Yirik korxona va firmalarda mavjud bo`lgan ilmiy-texnik bo`limlar, labaratoriyalar;
• Tarmoqlararo ilmiy ishlab chiqarish birlashmalari, korxonalari.

Shunday qilib, xozirgi fan ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil qiladigan, ichki mehnat taqsimotiga ega bo`lgan, buyurtma, moliyaviy ta’minot va grantlardan foydalanib bilimlar, loyihalar va texnalogik tuzilmalarni ishlab chiqaradigan, o`z-o`zini boshqarish va mehnatni tashkil qilish qonun-qoidalariga ega bo`lgan ijtimoiy institutdir

Ilmiy tadqiqotning sifati va natijasi izlanishda qo`llaniladigan vosita va ularga bog`liq. Shu bois, fanda tadqiqot vositalari, texnalogiyasi va usullariga e’tibor har doim katta bo`lgan.

O`rganilayotgan ob’yekt qanchalik murakkab bo`lsa, uning xossalari va qonuniyatlarini ochish uchun qanday vosita, asbob yoki usulni ishlatish masalasi dastlab xal qilinishi kerak bo`lgan metadalogik muammoga aylanadi. Mazkur muammo xususida mulohaza yuritish metadalogiyani, ya’ni metadologik bilim darajasini tashkil qiladi.

Usul qandan hosil bo`ladi? Usul - biron-bir aniqlangan qonuniyatning tadqiqot tamoiliga aylanishida, bir xodisaning qiymati, xossasi yoki doimiyligini boshqa ob’yektni o`rganishga nisbatan qo`llashdan, tafakkurning taxlil qilish va umumlashtirish qobilyatidan mantiqiy qoida sifatida foydalanishdan kelib chiqadi.

Tadqiqot yo`li, vositasi va usuli masalalarni qo`yish va xal qilish ishlab chiqiladigan va qo`llanilishi mumkin bo`lgan yondashuv va usulning samaradorligini aniqlash imkoniyatini beradi. Busiz fanda aniq va asoslangan natijaga erishib bo`lmaydi. Metadologik fikrlash va uslubiy aniqlik bo`lmasa, bunday holda izlanishda behuda, xaotik, samarasiz xatti-xarakatlar ulushi ko`payadi. Shu bois, fanga jiddiy, aniq maqsad bilan qadam qo`ygan kishi tadqiqot olib borish shakllari, vositalari, yo`llari va metodlari haqida mumkin qadar aniq tasavvurga egadir.