O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

Dizaynda badiiy ijod bosqichlari. 
Ijodiy intuitsiya va tahlil, ya`ni o`z ijodini mantiqiy 
anglash, badiiy ijodning bosqichlaridir. Faqat intuitsiya va tahlilni o`yg`un birligi yaxshi 
komponovka qilingan va yakunlangan asarni yaratishga imkon beradi. 
Siymoli fikrlash, intuitsiya, baholash faoliyat va emotsional kayfiyatsiz ijodiy jarayon 
mavjud bo`lmaydi. Ijodiy faoliyat bilan rivojlanadigan va ortiriladigan estetik negizlar va 
psixoligik mexanizmlar barcha ijod elementlarida bor. 
Borliq va san`atni estetik tasavvur etilishi avtomatik ravishdagi odatiy tasavvurni 
bartaraf qilishni nazarda tutadi. Estetik qayg`u paydo bo`lishi uchun avval buyumga e`tibor 
berilmagan tomonlarni ko`rish kerak, uni yangi nuqtai nazardan ko`zdan kechish lozim. 
Intuitsiya 
– bu faraz, ziyraklik, sezarlik. O`zaro qandaydir umumligi bor uch atama 
mavjud: intuitsiya, ilhom, instikt – tasavvuf bilim, tasavvf ko`tarinkli, tasavvuf faoliyat. 
Ko`p amaliy masalalarni echishda, shu jumladan muhitni loyihalashda, 
ijodiy intuitsiyaga 
asoslangan usullar (miyani hujum qilish usuli) keng tarqala boshlandi. Ko`pincha bu masalalar 
hisoblash yordamida emas, balki intuitsiya asosida echiladi. 
Dizaynerni 
ishlash 
jarayonida 
intuitiv 
faraz 
va 
mantiqiy 
tuzilishlar 
o`zaro 
bog`liq 
bo`lib, 
navbatma-navbat 
almashib 
to`radi 
va 
murakkab 
chatishib 
to`radi. 
Dizayner 
intuitiv 
fikrlashi 
samarali 
vujudga 
kelishi 
uchun 
ost 
ongiga 
taalluqli 
elementlarni 
ajratib 
olishi 
kerak. 
Ijodiy 
masalani 
echgan 
payitda 
formal-mantiqiy 
komponentni 
susaytiradigan imkoniyatni yaratish lozim. 
Quyidagi cheklashlarni kiritgan holda shunday sharoitni yaratish mumkin: berilgan vaqt 
maboynida qo`yilgan masalani echish; maslani echish uchun jalb etilgan yordamchi vositalar 
bilan foydalanish; g`oyani ifodlalaydigan vositalar bilan foydalanish. 
Birinchi cheklash masalani hal qiluvchini formal-mantiqiy tuzilishlarni ishlatmaslikka 
majbur qiladi. Demak, fikrlash intuitiv komponenti jalb etilgan holda, natijani spontan ravishda 
kelib chiqishiga rag`batlantiradi. 

---

48 
Ikkinchi cheklashda vosita sifatida yordamchi ma`lumotlar, mahsus adabiyotlar, Internet 
ma`lumotlari va b. nazarda tutiladi. Bu holda tashqaridan olingan konkret ma`lumotga tayanish 
imkoniyati inkor etiladi. Bu cheklash muammoni echish uchn o`z bilimlariga tayanishga 
rag`batlantiradi. 
Uchinchi cheklash vositalrga taalluqli, ular yordamida dizayner o`z g`oyasini ifodalaydi. 
Ulardan asosiylari – grafik va hajmiy modellashdir. SHaklni grafik usulida tasviri va minimal 
vositalar yordamida uni hajmiy timsoli faqat shaklni emas, balki mummmani ko`rishga undaydi. 
YUqorida 
ko`rsatilgan 
cheklashlar 
faqat 
qisqa 
muddatli 
topshiriqlarni bajarish uchun qo`llanishi mumkin. 
Sezgi 
bilan 
yaratilganni 
to`g`ri 
baholashnishini 
bilishdan 
tahlil 
boshlanadi. 
Rassom 
faoliyatida 
bu 
muhim 
payt. 
Ijodiy 
intuitsiyaga 
qobiliyat 
– 
rassomning 
iste`dotligini 
namoyonidir. 
Tahlil 
etishga 
qobiliyatni, 
ya`ni 
o`z ijodini mantiqiy ko`rib chiqish, o`stirish 
va etishtirish 
lozim. 
Mazmundan 
shaklga 
o`tganda 
barpo 
eilganni 
intuitiv 
o`stirib, 
dizayner 
nafaqat 
muhit 
va 
personajlarni 
o`zaro 
munosabatini, 
kompozitsiya 
formatini, 
balki 
manbasini 
va 
hattoki 
bajarish 
vositalarini 
ham 
o`rnatadi. 
Faqat intuitsiya bo`yicha yaratilganni tahlil etib, dizayner 
ijodiy yakunlovchi bosqichiga yo`llar va vositalarni topishi mumkin. Ijodiy jarayonni sxemasi 
quydagicha bo`ladi: intuitsiya – tahlil – intuitsiya, chunki san`at ham his bilan boshlanadi, ham 
yakunlanadi, ammo tahlil yordamida tushuntiriladi.