O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

Pechlar
. Alyuminiy temir-tersak va chiqindilarini eritish uchun turli xil 
konstruksiyali pechlar
 
ishlatiladi. Bu eritish pechlarining har biri u yoki bu 
darajada ma’lum bir turdagi xom ashyoni eritishga mo‘ljallangan. Bu pechlarni 
qo‘llashdan maqsad, ma’lum bir turdagi xom ashyoni eritishda alyuminiy 
qotishmalarini temir bilan zararlanish miqdorini pasaytirishga, metalni yonish 
natijasida yo‘qolishini kamaytirishga va asosiy texnologik jarayonlarni 
mexanizatsiyalashtirishga harakat qilishdir. 
Eng universal va keng tarqalgan pechlardan biri - alangali yallig‘ qaytaruvchi 
pechdir. Bu pechda hamma turdagi temir-tersaklarni: qirindilarni ham, samolyot 
temir-tersaklarini ham, temir qoplanib, tayyorlangan bo‘lak-bo‘lak temir-
tersaklarni ham eritish mumkin. 
Ishlab chiqish amaliyotida bu pechlarni turli modifikatsiyalarni bir-, ikki-, uch 
kameralilari qo‘llanadi. Keng qo‘llaniladigani ikki kamerali alangali yallig‘-
qaytaruvchi pechdir. Pech eritish kamerasi va kapilnikdan tashkil topgan. 
Alyuminiy temir-tersak va chiqindilarini minorali pechlarda ham qayta ishlsh 
keng tarqagan jarayonlardan biri hisoblanadi. Bu pech nisbatan yuqori issiqlik 
foydali ish koeffitsientiga va yuqori ishlab chiqarish unumdorligiga ega. Minorali 
pechlarda eritish to‘xtovsiz olib boriladi. Hosil qilingan issiqlikning hammasi xom 
ashyoni qizdirish va eritish uchun sarflanadi. Hosil bo‘lgan eritma kopilnikka 
suzib o‘tadi. Buning natijasida metalning oksidlanishi natijasida isrof bo‘lishi 
kamayadi. 
Pechga turli xil shakldagi, yirik o‘lchamli, tarkibida namlik bo‘lgan, 
ajratilmagan (temir qo‘shimchalari bilan birga) 10 m
3
hajmgacha bo‘lgan 
shixtalarni bir martada yuklash mumkin. Bir tonna metallni olish uchun 
yuklashlarni sonini kamaytirish, mehnat unumdorligini oshiradi, issiqlikni isrof 
bo‘lishini kamaytiradi. 
Minorali pech balandligi 4 m bo‘lgan minoradan, minora ko‘ndalang novlar 
bilan birlashtirilgan, ikkita hajmi 4 tonnali kopilnik - vannadan tashkil topgan. 
Ko‘ndalang novlar orqali erigan metall kopilnik-vannaga oqib o‘tadi. Minora 

---

154 
kopilnik tomonga qiya tub (pod) li qilib yasalgan va olovbardosh g‘ishtlardan 
panja shaklida yasalib to‘silgan. Bu to‘siq eruvchi fazodan vannaga temir 
qo‘shimchalarni va turli erimagan predmetlarni o‘tilishiga to‘sqinlik qiladi. Erigan 
metall panjaradan o‘tib, o‘tish kanali orqali chap yoki o‘ng kopilnikda yig‘iladi. 
Pech tubida yig‘ilib qolgan, erimaydigan predmetlar vaqti vaqti bilan yon oynadan 
olib tashlanadi. 
Shixtani qizdirish, minorani balandligi bo‘yicha turli xil sathda joylashgan bir 
necha gorelkalar yordamida amalga oshiriladi. Bundan tashqari pechni kopilnik 
qismida ham gorelkalar bo‘lib, bu gorelkalar ehtiyoj sezilganda ishga tushiriladi. 
Ikkita kopilnik ishlagan holatlar, pechni ishlab chiqarish unumdorligi maksimal 
bo‘lishini ta’minlaydi. 
Mayda shixtalarni, hamda qirindilarni eritish uchun aylanuvchan kalta 
barabanli pechlarni qo‘llash, kerakli samarani beradi (6.3-rasm).