O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

4.9-rasm. G‘alvirlarning ishchi yuzalari. 
Дaстлaбки 
мaҳсулoт 
-д синф 
+д синф 

---

87 
1. Panjaralar yirik va ba’zida o‘rta g‘alvirlash jarayonlarida qo‘llaniladi. 
Panjaralar sterjenlar va kolosniklardan yig‘iladi. 
2. Varaqsimon g‘alvirlar o‘rta g‘alvirlash jarayonlarida ishlatiladi. Ular 
po‘latdan yasaladi va listlarga xar xil shakllar bilan shtamplanadi. Listning 
qalinligi 4-6 mm bo‘lib shtamplangan shakllarning o‘lchami 10 mm bo‘ladi. 
SHtamplangan shakllari 30-60 mmlik listlar uchun qalinligi 8-10 mm bo‘lishi 
kerak. So‘ngi vaqtlarda rezinali varaqsimon g‘alvirlar ishlatilmoqda . Ular 
ishqalanishga chidamli va shovqinni kamaytiradi. 
3. Metall sim tolalaridan to‘kilgan g‘alvirlar. Ular mayda g‘alvirlash 
jarayonlarida qo‘llaniladi. Metall sim tolalari po‘lat, latun, mis, bronza va boshqa 
xil metallardan yasaladi. 
4. Tajribada katta bo‘laklarni maydalaridan to‘lig‘icha (100 foizgacha) 
ajratib bo‘lmaydi. Elakdan o‘tmay qolgan xom ashyoda qisman bo‘lsada, mayda 
mahsulotlar qoladi. 
Katta bo‘klarni kichiklaridan ajralganini son bo‘yicha aniqlash bilan 
g‘alvirlash samaradorligi belgilanadi. g‘alvirlashning asosiy ko‘rsatkichlari - ish 
unumdorligi va samaradorlikdir. Bu ko‘rsatkichlar doimo bir-biri bilan bog‘liq 
bo‘ladi. Odatda g‘alvirlashning ish unumdorligi g‘alvirning kengligiga, sama-
radorligi uning uzunligiga bog‘liq. 
G‘alvirlash jarayonlariga quyidagi omillar ta’sir qiladi: 
1. Materialning namligi yuqori bo‘lganda mahsulot to‘qimalari orasiga tiqilib 
qoladi va materiallarning yopishqoqligi ortadi. Odatda materialning namligi 10-12 
foizdan yuqori bo‘lganda bunday xol yuz beradi. Shunda g‘alvirlashning 
samaradorligi birdaniga pasayadi. Bunday hollarda g‘alvirlash suvli muhitda 
o‘tkaziladi. 
2. Donador xom ashyoning geometrik shakli g‘alvirlashga ko‘proq ta’sir 
ko‘rsatadi. G‘alvirlashda eng samarali mahsulotlar - aylanasimon shaklli xom 
ashyolar hisoblanadi. Kub va ko‘p tomonli geometrik shakldagi xom ashyo 
o‘rtacha, uzunroq va yassi shakldagi xom ashyolar g‘alvirlashni qiyinlashtiradi. 
3. G‘alvirning ishchi yuzasining qiyalik burchagi ortishi, to‘qimalar orasidagi 

---

88 
o‘lchamni kamaytiradi va materialning xarakat tezligi ortishi natijasida 
mahsulotning elanmasdan o‘tishi yuzaga keladi. Shuning uchun qiyalik burchagi 
eksperimentlar o‘tkazishlar natijasida belgilanadi.