217
Nometallik qoplamalar sifatida issiqli chidamchi emallar (tarkibida quyidagi
oksidlar mavjud: Sr
2
O
3
; Al
2
O
3
; TiO
2
; ZnO; SiO
2
) qiyin eruvchi birikmali
qoplamalar (karbidlar, nitridlar, boridlar, silisidlar),
metallokeramik qoplamalar
(qiyin eruvchi birikmalar va metall qo‘shimchalar aralashmasi) keng qo‘llaniladi.
Ayrim hollarda metallarni oksidlanishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun, ular erigan
qo‘rg‘oshinga, tuzga yoki oynaga botirilib ximoya qatlami hosil qilinadi. Gaz
korroziyasini yo‘qotish yoki kamaytirish uchun metallarni termik ishlov berishda
yoki metallarni bosim bilan qayta ishlashdan oldin himoya gaz atmosferasini
yaratish bilan qo‘llanmoqda. Bunday atmosferani asosiy komponentlarini CO, H
2
,
CH
4
, NH
3
, CO
2
, H
2
O, N
2
tashkil qiladi.
Ishlab chiqarish korxonalarida ximoya atmosferalari bilan ishlashda xizmat
ko‘rsatuvchi personallarni zaxarlanishiga, yong‘in
va portlashga qarshi qattiy
choralar ko‘rilishi kerak.
Korroziya ta’sirida chirish yalpi va alohida-alohida, bir tekis va notekis bo‘lishi
mumkin. Ayniqsa kristallitlararo korroziya xavflidir. Bunda korroziya metall
yuzasida emas, balki uning ichiga metall zarrachalari-kristallitlar chegaralari
bo‘ylab tarqaladi. Tanlab korroziyalash hollari ham mavjud, masalan, latundagi
ruxning kamayib ketishi. Bunda tashqi omillar ta’sirida qotishmaning biror bir
muhim komponenti emiriladi, yo‘qoladi, yuqoridagi misolda rux yo‘qoladi.
Agar metall bog‘ uzilgandan so‘ng metall atomi to‘g‘ridan-to‘g‘ri oksidlovchi
bilan ta’sirlashsa, bunday korroziya ximiyaviy
korroziya hisoblanadi; agar
metallning tashqi muhit bilan ta’sirlashishi natijasida hosil bo‘lgan ion (kation)
oksidlovchi bilan emas, balki korroziyalovchi muhitning boshqa komponentlari
bilan reaksiyaga kirishsa, bunday korroziya elektroximiyaviy korroziya deyiladi.
Korrozion jarayonning mohiyati atom holatining o‘zgarishi hamda uning metall
kristall panjarasidan chiqib ketishidadir.
Korroziyaga qarshi kurashishning bir qancha usullari mavjud. Muhitning
agressivligini
kamaytirib, metallni korroziyadan himoya qilish, chunonchi,
muhitga ingibitorlar-korroziya jarayonini sekinlashtiruvchilar qo‘shish mumkin.
Turli metallar turlicha ximiyaviy barqarorlikka ega, binobarin, ularning
218
korroziyaga chidamliligi ham bir xil emas. Zanglamaydigan po‘lat
tarkibiga
korroziyaga chidamli xrom qo‘shiladi. Ko‘pgina metall buyumlar sirti xrom va
korroziyaga chidamli boshqa metallar bilan qoplanadi (odatda elektroximiyaviy
usulda). Lak-bo‘yoq, emal va pardalar kabi boshqa qoplamalar ham buyumlarni
korroziyadan saqlaydi.
Metallarni mum va plastmassalar bilan himoyalash usuli bugungi kunda tez
rivojlanmoqda. Plastmassa va mumlar ko‘pgina agressiv muxitda ham, masalan,
suvda, bir qator kislota va ishqorlarda yuqori antikorrozion xususiyatga ega. Emalli
qoplamalar mineral
va organik kislotalarga, tuzlarga, gaz muxitga chidamliligi
yuqori bo‘lganligi uchun, amaliyotda keng qo‘llaniladi.
Kimyoviy yoki elektro-kimyoviy qayta ishlash natijasida metall yuzasida, uni
korroziyadan himoya qiluvchi sun’iy qatlam xosil qilish mumkin. Bularning eng
keng tarqalgan usuli oksid va fosfor qatlamlar (oksidlantirish va fosforlantirish)dir.
Oksidlantirish qora va rangli metallarni atmosfera korroziyasidan himoya qilish
uchun qo‘llanadi. Amaliyotda alyuminiy va uni qotishmalarini,
magniy
qotishmalarini oksidlantirish keng qo‘llaniladi. Fosforlantirish uchun po‘lat
detallar marganets, temir, rux elementlarini nordon fosforli tuzli qaynoq
eritmalarida qayta ishlanadi. Natijada buyum yuzasida bu metallarni qiyin eruvchi
fosfatlaridan tashkil topgan mustaxkam qatlam hosil bo‘ladi.
Ko‘pchilik hollarda korroziyadan ximoya qilish uchun galvanik usul
qo‘llaniladi. Bu usulda ximoyalanishi kerak bo‘lgan buyum yuzasiga metall
tuzlarini suvli eritmasi orqali elektr toki o‘tkazishi natijasida himoya qatlami
yuzaga keltiradi. Ruxli qoplama hosil qilish arzon
tushgani uchun buyumlarni
atmosfera korroziyasidan himoya qilishda keng qo‘llanadi. Kadmiyli qoplama
hosil qilish po‘lat buyumlarni tarkibida xloridli aerozollar mavjud dengiz suvi va
atmosferadan konstruksion materiallarni, tropik iqlimdan detallarni qaynoq suvdan
hosil qilishda qo‘llanadi.
