O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Omonov, T. M. Qoraliev

Valyuta kelishuvi – eksporter va importeriga to‘lov vositasining qadrsizlanishidan himoya qilish bo‘lib, to‘lov valyuta kursining o‘zgarishi natijasida vujudga keladigan farqni proporsional tarzda to‘lab berish haqidagi kelishuvdir.

Akkreditiv. Xalqaro hisob – kitoblar ichida akkreditiv juda ko‘p qo‘llaniladigan pul o‘tkazmalarining shakli hisoblanadi. Akkreditiv bilan hisob – kitobda importer benefitsarning nomiga akkreditiv ochish yuzasidan topshiriq beradi, akkreditiv summasi benefitsarning tovarlar yetkazib berganligi yoki xizmatlarni ko‘rsatganligini tasdiqlovchi hujjalari asosida uning hisobiga o‘tkaziladi.

Xalqaro akkreditiv bilan hisob – kitoblarni amalga oshirishda quyidagi tomonlar ishtirok etadi:

importer, bankka akkreditiv ochish uchun murojaat qiluvchi;

emitent – bank, akkreditiv ochuvchi bank;

avizo qabul qiladigan bank, ushbu bank importer bankida benefitsar nomiga akkreditiv ochilganligi haqida xabarni eksporterga yetkazadi va to‘lovni amalga oshiradi;

benifitsar – eksporter, uning hisobiga akkreditiv ochiladi.

Xalqaro hisob – kitoblarning akkreditiv shakli eksporterga to‘lovni kafolatlashi bilan alohida ahamiyat kasb etadi, chunki eksporter va importer o‘rtasida tuzilgan shartnoma summasi oldindan eksporterga xizmat ko‘rsatadigan bankning akkreditiv hisobvarag‘iga o‘tkazib beriladi. Shuning uchun eksporterlar xalqaro hisob – kitoblarda to‘lov qobiliyati nisbatan past importerlar va siyosiy – iqtisodiy jihatdan beqarorlik mavjud bo‘lgan mamlakat eksporterlari to‘lovlarni amalga oshirishda ushbu shakldan foydalanishni afzal ko‘radi.

Akkreditiv qo‘llanilishi darajasiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi.

1. Emitent – bank akkreditivning shartlarini o‘zgartirish nuqtai nazaridan, chaqirib olinadigan va chaqirib olinmaydigan akkreditivdan iborat. Agar importer va eksporter o‘rtasida tuzilgan shartnomada chaqirib olinadigan akkreditiv ko‘zda tutilgan bo‘lsa, shartnomda kelishilgan muddat ichida importerning tovarlarni sotib olish yoki xizmatlar bo‘yicha qarori o‘zgarsa benifitsar foydasiga o‘tkazilgan shartnoma summasini to‘liq yoki qisman chaqirib olinishi mumkin. Chaqirib olinadigan akkreditivda esa importerga bunday huquq berilmaydi.

2. Sharnomada ko‘rsatilgan summani benifitsarning akkreditiv hisobvarag‘iga o‘tkazishi nuqtai nazardan, ta’minlangan yoki ta’minlanmagan akkreditivga bo‘linadi. Ta’minlangan akkreditivda importer shartnomada kelishilgan summa to‘liq benefitsarning bankida deponentlanadi, ta’minlanmaganda esa ushbu summa importerning banki tomonidan kafolatlanadi.

3. Akkreditiv shartnomasida ko‘rsatilgan summa bo‘lib – bo‘lib, bir necha marta benefitsarning bankida ochilgan akkreditiv hisobvarag‘iga o‘tkazilishi mumkin, akkreditivning bu turi to‘ldirib boriladigan yoki revolver akkreditiv deb yuritiladi. Akkreditivning ushbu shakli odatda ishlab – chiqarish jarayoni bir – biriga bog‘liq bo‘lgan eksporter va importerlar o‘rtasida qo‘llaniladi.

Xalqaro hisob – kitoblarda qo‘llaniladigan akkreditivning afzallik jihatlari ko‘proq eksporterga tegishli bo‘lib, unga jo‘natilgan tovar yoki ko‘rsatilgan xizmat uchun to‘lov kafolatlangan. Biroq, importer benifesar uchun ochilgan akkreditiv hisobvarag‘iga mabalag‘ni o‘tkazishi natijasida uning ixtiyoridagi mablag‘ ma’lum muddatga chetlashishiga sabab bo‘ladi.