O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Omonov, T. M. Qoraliev

Bank inqirozlarini vujudga keltiruvchi omillarning

ta’sir darajasi⁸⁶

№	Bank inqirozi omillari	Ta’sir darajasi, %
1.	Nazorat va tartibga solishga oid kamchiliklar	90
2.	Bank menejmentiga oid kamchiliklar	69
3.	Savdo qoidalarining buzilishi	69
4.	Iqtisodiy turg‘unlik(tanglik)	55
5.	Siyosiy aralashuv	40
6.	Afillangan shaxslarga kreditlar	31
7.	Spekulyativ “po‘fak(ko‘pik)lar”	24
8.	Firibgarlik	21
9.	Davlat korxonalarini kreditlash	21
10.	“Golland kasalligi”	14
11.	Kapitalning chiqib ketishi	7
12.	Sud tizimida mavjud muammolar	7
13.	Omonatchilar tomonidan banklardan depozitlarni olishning faollashuvi	7

K.V.Rudыy tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlarga ko‘ra bank inqirozlarining kelib chiqish sabablari quyidagilardan iborat⁸⁷:

- qadrsiz milliy valyuta;

- dollarizatsiya darajasining yuqoriligi;

- katta miqdordagi tashqi qarz;

- yuqori budjet defitsiti;

- YaIM o‘sish sur’atining pastligi;

- banklarni tartibga solishning zaifligi;

- moliyaviy bozorlarning rivojlanmaganligi va ixtisoslashgan moliya-kredit muassasalari.
18.2. Bank inqirozlarining salbiy oqibatlari,

ularning turlari va shakllari
Mamlakat iqtisodiyotiga bank inqirozlarining ta’sirini aniqlash uchun ularning ta’sir doiralari, shuningdek, ularni yuzaga keltiruvchi omillarini tahlil qilish kerak.

Oqibatlariga ko‘ra, bank inqirozlarini uch guruhga ajratish mumkin: mikroiqtisodiy darajada ta’sir etuvchi, makroiqtisodiy darajada tarqaluvchi, iqtisodiyotning demonetizatsiyasi va inflyatsiya darajalarining oshishiga olib keluvchi byujet-moliya tizimining mashtabli nobarqarorligiga olib keladi.

Iqtisodiyotda bank inqirozlarining salbiy oqibatlari Kaminskiy va Reynxartlar⁸⁸ tomonidan empirik tadqiq etilib, ularning fikricha bank inqirozlarining oqibatlari quyidagilardan iborat:

- depozitlarning olinishi;

- pulga bo‘lgan talabning pasayishi;

- depozitlarga nisbatan pul oqimlarining o‘sishi;

- kreditlash hajmining pasayishi;

- foiz stavkalarining o‘sishi;

- M2 agregatining o‘sishi va iqtisodiy faollikning tushib ketishi.

Ba’zi bir rivojlanayotgan mamlakatlarda bank boshqaruvi bir kishi qo‘lida bo‘lsa va banklar shaxsiy “hamyon” yoki sanoat guruhlarining piramida sxemasi funksiyalarini bajarganda bu sharoitlar yomonroq natijalar ham keltirishi mumkin edi. Bu sharoitlarda o‘z mijozlarini kreditlash “insayderlik” mahfiy ma’lumotlar asosida operatsiya amalga oshiriladi va ochiqdan ochiq qalloblik jazolanmay qolaveradi. Shunday qilib, davlat banklari tijorat tamoyillariga asolanmagan, balki siyosiy mezonlariga asoslangan "asosiy agentlik"ka aylanib, boshqa yuqori darajadagi boshqaruvga ega banklarning ichki muhiti, shuningdek, moliyaviy barqarorlikka tahdid soladi.