O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Omonov, T. M. Qoraliev

Tijorat banklariga nisbatan o‘rnatilgan majburiy zaxira siyosati. Markaziy bankning pul – kredit siyosatini asosiylaridan biri tijorat banklariga o‘rnatgan majburiy zahiralar siyosati hisoblanadi. Markaziy bank ushbu siyosati orqali, birinchidan banklarning resurslarini chegaralashi natijasida iqtisodiyotda pul massasini tartibga soladi, ikkinchidan bank iqtisodiy jihatdan to‘lovga layoqatsiz holatiga tushib qolgan paytda, qisman bo‘lsada uning mijozlarining manfaatlarini himoya qiladi.

Tijorat banklari majburiy zahiralarga mablag‘ni «O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida» gi Qonunning 28 – moddasi, «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida» gi Qonunning 24 – moddasiga asosan Markaziy bank tomonidan 2000 yil 25 martda ishlab chiqilgan «Banklar tomonidan Markaziy bankda majburiy zaxiralarni deponentlash tartibi to‘g‘risida» gi 449 – sonli Nizom asosida o‘tkazadi.

Majburiy zaxiralarning ob’ektlari bo‘lib, tijorat banklari tomonidan jalb qilingan mablag‘lari hisoblanadi. Banklar chet – el valyutasidagi mablag‘lar, jismoniy shaxslar depozitlari, depozit va jamg‘arma sertifikatlari, ipoteka obligatsiyalari chiqarish yo‘li bilan jalb qilingan mablag‘lar hisobidan zahiralarni amalga oshirmaydi.

Banklar yoki ularning filiallari har bir oy boshlangandan so‘ng uch ish kuni mobaynida Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmasiga bank rahbari va bosh buxgalteri imzolagan majburiy zaxiralar hisob – kitobini taqdim etadi. Bunda bankning jalb qilingan mablag‘larining hajmi oshishi natijasida zaxiraga qo‘shimcha o‘tkazish yoki jalb qilingan mablag‘lar hajmining kamayishi natijasida oldin zaxiraga o‘tkazilgan summaning bir qismini qaytarish zarurligi ko‘rsatiladi.

Markaziy bankning hududiy Boshqarmalari har oyning 8 – kunigacha banklar tomonidan majburiy zaxiralarni deponentlashga doir talablar bajarilishi to‘g‘risida hisob – kitobni Markaziy bankka taqdim etadi.

Tijorat bankida majburiy zaxiralar summasi 10309 – «Markaziy bankdagi majburiy zaxira hisobvarag‘i» da hisobga olinadi. Markaziy bankda esa ushbu summa 21312 – hisobvaraqda yuritiladi.

Markaziy bank o‘z faoliyatini boshlagandan buyon mamlakatda samarali majburiy zaxiralar siyosatini olib bormoqda, buning natijasida tijorat banklarining jalb qilingan mablag‘lariga nisbatan o‘rnatilgan majburiy zaxiralarining me’yori pasayib borish tendensiyasiga ega bo‘lgan.