Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Potensial va aktual cheksizlik
. Cheksizlik tushunchasi potensial va 
aktual cheksizlikni oʻz ichiga oladi. 
Potensial Cheksizlik miqdor va sifat 
oʻzgarishlarining nihoyasiz jarayonini qayd etadi. Potensial cheksizlik 
toʻxtatish, bekor qilish yoki mavjud emas, deb e‘lon qilish mumkin boʻlmagan 
shakllanish, oʻzgarish va rivojlanish jarayoniga ishora qiladi.
Aktual cheksizlik muayoyan sharoitda toʻliq mavjud boʻlgan cheksiz 
likning mavhumlashtirilgan koʻrinishidir.
Bu oʻxshash obyektlarning cheksiz
toʻplamidan, masalan, Yer yuzidagi odamlarning sochlaridan yoki 
sa‘yyoramizda oʻsuvchi gullardan tashkil topgan oʻziga xos obyekt sifatida 
oddiy tushunishga asoslanadi. Aktual cheksizlik intixoli narsalarning cheksiz
miqdoridan tashkil topgan obyektlarning son-sanoqsiz toʻplamlari aktual 
tarzda mavjudligi toʻgʻrisida soʻz yuritish imkonini beradi. Aktual cheksizlik 
muayyan mavjud borliq sifatida olinadi, ammo u doim eng koʻp e‘tiroz va 
qarsxilikka sabab boʻladi. Koʻplab faylasuflar bu masalani chetlab oʻtishga 
harakat qilganlar. Bunda Aristotel qarashlari ancha muhim rol oʻynagan. U 
ikki ming yil davomida amal qilgan «aktual emas, balki potensial 
cheksizlikkina mavjuddir», degan qoidani ilgari surdi. Sogʻlom fikr nuqtayi 
nazaridan Aristotelning bu gʻoyasini asoslovchi dalillar bisyor. Potensial 
cheksiz lik, obrazli qilib aytganda, har qanday songa birni qoʻshish imkonini 
beradi va ancha sodda mavhumlik hisoblanadi. Uni qabul qilish va unga 
koʻnikish mumkin. Aktual cheksizlik esa mutlaqo paradoksal xususiyatga 
ega, chunki u cheksizlikni «shu erda» va «hozir» yakunlangan, deb 
hisoblaydi, masalan:agar biron-bir ichkilikboz kishi hozirgacha koʻp ichkilik 
ichgani va yana ikki shisha shampan vinosi icha olishini aytsa, bu potensial 
cheksizlik hisoblanadi. Agar u cheksiz miqdorda shampan vinosi ichganini 
aytsa, uning bu fikriga absurd gap sifatida qarash kerak boʻladi. aynii vaqtda, 
bu aktual cheksizlikni oʻzining barcha elementlariga ega boʻlgan real obyekt 
koʻrinishida mavjud cheksizlik sifatida ifodalashga urinish hisoblanadi. 
Muttasil rivojlanuvchi olam shakllangan aktual cheksizlik sifatida 
tavsiflanishi mumkin emas. Ammo aktual Cheksizlik gʻoyasining oʻzi ijod 
manbai va evristik izlanishlar uchun zamin sifatida ancha samarali xulosa 
boʻladi.