Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

r → q 

 p 
ehtimol

 q 
[(p → q)

q] → r 
[(p → q)

p) → 

q 
1.
SHartli mulohazadagi natijaning tasdiqlanishidan asosning 
chinligini mantiqan keltirib chiqarish mumkin emas. CHunki boshqa 
asos ham shunday natijani keltirib chiqarishi mumkin. 
Masalan: 
Agar bemorning qon bosimi koʻtarilsa, uning boshi ogʻriydi. 
Bemorning boshi ogʻriyapti. 
Ehtimol, uning qon bosimi koʻtarilgandir. 
YUqoridagi misolda shartli mulohazaning asosi xato, noaniq, natijasi 
chin boʻlganligi uchun sillogizmning xulosasi noaniq boʻlgan. 
2.
SHartli mulohazada asos qismining inkor qilinishi, 
natijaning noaniq boʻlishiga olib keladi. 
Agar bemorning qon bosimi koʻtarilsa, unda uning boshi ogʻriydi. 
Bemorning qon bosimi koʻtarilmagan. 
Ehtimol, uning boshi ogʻrimayotgandir. 
Bilamizki, bosh ogʻrigʻiga faqat qon bosimining koʻtarilishi sabab 
boʻlmaydi, undan boshqa sabablar ham boʻlishi mumkin. Bu esa, xulosaning 
noaniq boʻlishiga olib keladi.
II
.
Ayiruvchi xulosa chiqarish
deb, har ikki asosi yoki asoslaridan biri 
ayiruvchi mulohaza boʻlgan sillogizmga aytiladi.
Sof ayiruvchi xulosa 
chiqarish
deb, har ikki asosi va xulosasi ayiruvchi mulohaza boʻlgan 
sillogizmga aytiladi.
Ayiruvchi-qat’iy xulosa chiqarishda 
xulosa 
asoslaridan biri ayiruvchi mulohaza boʻlsa, boshqasi oddiy qat‘iy mulohaza 
boʻladi. Bunday xulosa chiqarishning ikki modusi bor: tasdiqlab inkor 

---

412 
etuvchi va inkor etib tasdiqlovchi modus. Ularning formulasi quyidagi 
tablitsada keltirilgan.