Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

b v 

d 

a v 

c
 
Misollar: 
1
. 
Oddiy konstruktiv dilemma.
Agar bemor shifokorga ishonsa, unda u sogʻayadi. 
Agar bemor vaqtida da‘volansa, unda u sogʻayadi. 
Bemor shifokorga ishondi yoki vaqtida da‘volandi. 
Bemor tuzaldi. 
2
. 
Oddiy destruktiv dilemma. 
Agar koʻp kitob oʻqisa, unda bilimli boʻladi. 
Agar koʻp kitob oʻqisa, unda nutqi ravon boʻladi. 
Bilimli emas yoki nutqi ravon emas 
Demak, koʻp kitob oʻqimagan.
3
. 
Murakkab konstruktiv dilemma.
Agar suratda tabiat manzarasi tasvirlansa, unda peyzaj deyiladi. 
Agar suratda inson tasvirlansa, unda portret deyiladi. 
Suratda tabiat manzarasi yoki inson tasvirlanadi. 
Surat peyzaj yoki portret boʻladi.
 
4
.
 Murakkab destruktiv dilemma
Agar majlisda nutq soʻzlanadigan boʻlsa, unda rasmiy uslubdan 
foydalaniladi. 
Agar badiiy kechada soʻzlanadigan boʻlsa, unda badiiy uslubdan 
faydalaniladi. 
Rasmiy uslubdan yoki badiiy uslubdan foydalanilmadi. 
Majlis yoki badiiy kecha boʻlmadi.
Dilemmalarni toʻgʻri tuzish va hal qilish uchun koʻrilayotgan 
masalaning barcha yechimlarini aniqlash zarur. Dilemmani ba‘zan unga 
qarama-qarshi mazmundagi boshqa bir dilemma orqali rad etish mumkin. 
Bunga mantiq ilmi tarixidan quyidagi misolni keltiramiz: «Afinalik ayol 
oʻgʻliga shunday maslahat beradi: jamoat ishlariga aralashmagin, chunki agar 

---

415 
haqiqatni gapirsang, seni odamlar yomon koʻradi, agar yolgʻon gapirsang, 
unda seni xudolar yomon koʻradi. Bunga Aristotel quyidagicha rad javobni 
oʻylab topadi: Men jamoat ishlarida ishtirok eta‘man, chunki agar haqiqatni 
gapirsam, meni xudolar yaxshi koʻradi, agar yolgʻon gapirsam, meni odamlar 
yaxshi koʻradi»
1
.
Ba‘zan, ―masalaning boshqa yechimlari (alternativalari) ham mavjud 
boʻlishi mumkinmi?‖-degan savolni qoʻyish dilemmaning ―shoxlari‖ 
orasidan chiqib ketish imkonini beradi. Bunday savolning qoʻyilishi sizga 
taklif etilgan, lekin siz uchun maqbul boʻlmagan yechimlarni rad qilishga 
yordam beradi. 
Trilemma, polilemma shaklida ham lemmatik xulosa chiqarish 
mumkin. Bunda muqobillar soni uchta va undan ortiq boʻladi.