Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

 
chi
n
 
chi
n
 
yol
gʻon 
yolg
ʻon 
yol
gʻon 
yol
gʻon 
SHartli mulohaza
ikki oddiy mulohazaning «agar... unda» mantiqiy 
bogʻlovchi orqali birikishidan tashkil topadi. SHartli mulohazaning 
mohiyatini aniqlash uchun ―zaruriy va etarli shart‖ tushunchalarini farqlash 
zarur. Hodisaning zaruriy sharti deb, uning mavjudligini ta‘minlaydigan 
holatga aytiladi. Agar hodisaning sharti zaruriy boʻlmasa, hodisa ham 
boʻlmaydi. Masalan, ―Agar oʻsimlik suvsiz qolsa, u quriydi.‖ 
Hodisa uchun etarli boʻlgan shart deb, har safar shu shart boʻlganda, 
oʻsha hodisa kuzatiladigan holatga aytiladi. Masalan, ―Agar yomgʻir yogʻsa, 
unda uylarning tomi hoʻl boʻladi.‖ SHartlar «etarli, lekin zaruriy boʻlmagan», 
«zaruriy, lekin etarli boʻlmagan», «zaruriy va etarli» boʻlishi mumkin.
SHartli mulohaza tarkibida asos va natija qismlari farqlanadi. SHartli 
mulohazaning «agar» va «unda» soʻzlari oraligʻidagi qismi – 
asos 
(antetsedent),
«unda» soʻzidan keyingi qismi – 
natija (konsekvent) 
deb 
ataladi. Mulohaza qismlarining bunday nomlanishiga sabab ularning turli 
vazifalarni bajarishlari bilan bogʻliq. Agar bu qismlarning oʻrni almashsa, 
mulohaza ham oʻzgaradi.
1
―Agar yomgʻir yogʻsa, unda uylarning tomi hoʻl 
boʻladi‖ mulohazacida «yomgʻir yogʻsa» – asos, «uylarning tomi hoʻl 
boʻladi» – natija hisoblanadi. 
1
Look: 
Restall G.
Logic
.
Аn introduction.
Рublished in the Taylor & Francis e-Library, 2006. р.17.

---

396 
Demak, asosda koʻrsatilgan hodisa, natijada qayd etilgan hodisaning 
kelib chiqishi uchun etarli shartni ifodalagan mulohaza shartli mulohaza 
deyiladi. 
Implikativ mulohazalardagi «agar ... unda» mantiqiy bogʻlamasi ―→‖ 
belgi bilan ifodalanadi. Hozirgi zamon mantiq ilmida esa ba‘zan (ב) simvoli 
bilan belgilanadi. Bu simvollar moddiy implikatsiya belgisi deb ataladi. 
Implikativ mulohazaning formulasi: