Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Ijtimoiy ong borligʻi 
borliqning boshqa barcha shakllaridan butunlay 
farq qiladi. Yaxlit holda olingan ijtimoiy «organizm» hayvonlar podasidan 
butunlay farq qiladi. Jamiyatning bu oʻziga xos, betakror xususiyati falsafada 
«ijtimoiy ong», «jamoa aqli», «obyektivlashgan ma‘naviyat» va hoka‘zolar 
deb ataladi. U har xil shakllarda namoyon boʻladi. Bu fikrni isbotlash uchun 
muloqot, kommunikatsiya, odamlarni tarbiyalash va ularning ijtimoiylashuvi 
vositasi sanalgan tilni koʻrib chiqamiz. Tilning ayrim kishilar ongi, gʻoyalari, 
fikrlari bilan uzviy bogʻliqligi aniq, ammo hozirgi zamon fani nuqtayi 
nazaridan til ijtimoiy tabiatga ega ekanligi ham shubhasiz. Xuddi shuningdek 
til- inson nutqi odamlar jamiyatida paydo boʻlgani va faqat shu erda mavjud 
boʻlishi mumkin. Uning tashqi ogʻzaki, ovoz koʻrinishi, mazmuni, teranligi, 
kengligi, boyligi koʻplab avlodlarning koʻp asrlik oʻzaro aloqasi va oʻzaro 
kamol topishi mahsulidir. Bunda ayrim inson u yoki bu tilni faqat muloqot 
jarayonida oʻzlashtiradi. aynii holda umuman til haqida soʻz yuritilmoqdaki, 
u tabiiy ham, sun‘iy ham boʻlishi mumkin.
Individual ma‘naviy borliqdan farqli oʻlaroq, ijtimoiy ma‘naviy borliq 
haqida uning fan, san‘at, din, axloq va umuman madaniyat tarzidagi 
koʻrinishlariga qarab hukm chiqarishimiz mumkin.
Xususan, u yoki bu ilmiy 
gʻoyalarning paydo boʻlishi doim muayyan olimlar bilan bogʻliq, ammo fan 

---

297 
ijtimoiy hodisa sifatida muayyan shaxslar bilan bogʻlanmaydi, zero u ayrim 
olimlar ilgari surgan nazariy qoidalar majmuidan yuqoriroq darajada turadi. 
Bosma, audiovizual va boshqa axborot manba‘lari, tegishli asbob-uskunalar 
va shu kabilarsiz fanni tasavvur qilish mumkin emas. U yaxlit hodisa sifatida 
mustaqil borliqqa ega. Bugungi kunda, kompyuter texnologiyalari inqilobi 
davrida fan jamiyatning bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylandi.
San‘at sohasi haqida ham shunday deyish mumkin. Qoʻshiqlar, raqslar 
va musiqa oʻz muayyan ijrochilariga ega boʻlgani holda, oʻzining odatlar, 
rasm-rusumlar va ideallar koʻrinishidagi nisbatan mustaqil hayoti bilan 
yashaydi va shu tariqa ijtimoiy makon va vaqtda harakatlanib saqlanishi, 
takomillashishi va koʻpayishi mumkin.
Ijtimoiy ongning yana bir oʻziga xos xususiyati shundaki, u, individual 
ongdan farqli oʻlaroq, oʻz «tanasi»ni «tark eta» olmaydi, xuddi shuningdek u 
oʻz «tanasi»dan, ya‘ni jamiyatdan tashqa‘rida mavjud boʻlishi ham mumkin 
emas
. SHu sababli ijtimoiy ong asrlar mobaynida abadiy mavjud boʻlgan, 
yoʻq qilib boʻlmaydigan narsa sifatida qaralgan, uning borligʻi esa butun 
insoniyat borligʻi yoʻq boʻlishi bilan barham topishi mumkin, deb 
hisoblangan.
Ammo XX asrning oʻrtalarida odamlar oʻz-oʻzini qirgʻin qilish vositasi 
– yadro qurolini yaratdilar va shu paytdan e‘tiboran insoniyat oʻzining 
«umrboqiyligi»ni yoʻqotdi va endilikda u, yashab qolishga harakat qiluvchi 
ayrim jonli organizm kabi, ijtimoiy hayotni oʻz-oʻzini qirgʻin qilishdan asrab, 
oʻz ijtimoiy borligʻini saqlash haqida qaygʻurishi lozim..