Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Zaruriyat va tasodif. 
Ob‘ektiv olamni bilishda zaruriyat va tasodif 
kategoriyasi muhim falsafiy-metodologik ahamiyatga ega. Zaruriyat – narsa 
va 
hodisalarning 
vujudga 
kelishi, 
shakllanishi 
va 
rivojlanishini 
ta‘minlaydigan shart-sharoitlar, munosabatlar majmuasidir. Tasodif esa – 
zaruriyatning namoyon boʻlish shaklidir. 
Zaruriyat 
va 
tasodif 
kategoriyasi 
olamni 
falsafiy 
bilishning 
mushtarakligini va samaradorligini ta‘minlaydi. Shu nuqtayi nazardan, 
zaruriyatni turkumlashtirganda, uning makon va zamondagi strukturaviy 
tuzilishini tashkil qilgan elementlarini sistemali-strukturali tahlil qilish lozim. 
SHuningdek, zaruriyatni sabab-oqibat munosabatlari tarzida tushunish lozim. 
Zaruriyat narsa va hodisalarning muqarrar rivojlanish qonuniyatdan kelib 
chiqadi hamda obyektiv sabablar tizimiga asoslanadi. Zaruriyatlar tabiiy-
tarixiy rivojlanishning obyektiv qonuniyatlaridan kelib chiqib, doimiy 
oʻzgarib turadi. Zaruriyatlarning tasodiflar tarzida namoyon boʻlishi, oʻz 
navbatida, boshqa hodisalar uchun zaruriyat maqomiga ega boʻladi. Bundan 
koʻrinib turibdiki, zaruriyat va tasodif oʻrtasidagi bogʻlanishlar sabab-oqibat 
munosabatlari harakteriga mos keladi. Zaruriyat va tasodifning aloqadorligi, 
bogʻlanishi shundaki, ular bir-birisiz mavjud boʻla olmaydi, ya‘ni 
zaruriyatning muqarrarligi tasodifga ham xosdir. 
Imkoniyat va voqelik
– falsafaning muhim kategoriyalaridir. Imkoniyat 
narsa va hodisalarning makon va zamondagi rivojlanish tendensiyasini 
ta‘minlaydigan, muayyan qonuniyatlarga asoslanadi. Voqe‘lik esa, shu 
qonuniyatlarga asoslangan rivojlanishning namoyon boʻlishidir. Imkoniyat va 
voqelik kategoriyasini ham, bilishning umumiy mantiqiy tamoyillariga koʻra, 
boshqa kategoriyalar bilan bogʻliqlikda tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. 
Imkoniyat narsa va hodisalar rivojlanish jarayonining ichki birligini 
ifodalaydi va ularning rivojlanish shart-sharoitlarini, sabablarini, zaruriy 
qonuniyatlarini, mohiyatini oʻzida mujassamlashtirgan. Imkoniyatning 
voqe‘likka aylanishi qonuniy hodisadir. Uning real, formal, mavhum 
imkoniyat deb, ataladigan shakllari bor.