Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

«Mohiyat va hodisa»
kategoriyasini olib koʻraylik. Mohiyat-oʻzida 
alohidalik, maxsuslik, umumiylikning mazmuni, sababi, zaruriyati, 
imkoniyati, butun, qism, sistema, struktura, element tarzida namoyon qiladi. 

---

267 
Hodisa esa, ularning bogʻlanishi, aloqadorlik va munosabatlarining namoyon 
boʻlishidir. Mohiyatni alohidalik, maxsuslik, umumiylik, butun, qismga mos 
kelishiga qarab, turkumlashtirib oʻrganish maqsadga muvofiq. Bundan 
tashqari, subyekt nazarida ahamiyatiga va funksiyasiga koʻra, asosiy va 
asosiy boʻlmagan, nisbatan barqaror yoki oʻzgaruvchan mohiyatlarga ajratib, 
ularning rivojlanishi jarayonida oʻrnini almashtirib turishlarini e‘tiborga olish 
zarur. 
Narsa va hodisalarning mohiyatini bilish ularning inson ehtiyojlarini 
qondirish vazifasi va maqsadlarini konkretlashtirishdan iborat. Masalan, 
jamiyat ustqurmasining siyosiy elementi boʻlgan davlatning maqsadi va 
vazifasi, ularni amalga oshirish usul hamda vositalari mamlakat hududida 
yashayotgan kishilarning muayyan hayot sharoitlarini ta‘minlashdan iborat 
boʻlib, uning mohiyatini tashkil qiladi. SHunga koʻra, har qanday mohiyatni 
odamlarning manfaatlari va ehtiyojlariga, sivilizatsiya kelajagiga bogʻlab 
tahlil qilgandagina, u ahamiyatga ega boʻladi. 
Narsa va hodisalarni bilish hamda oʻzgartirishga inson muayyan 
ehtiyojlar asosida yondashadi. Bu yondashish subyektiv harakterga ega 
boʻlib, uning konkret ehtiyojlari va manfaatlari nuqtayi nazaridan baholanadi. 
Masalan, chanqagan kishi uchun suv uning chanqogʻini qondirish, fizik 
uchun-agregat holati, elektr tokini oʻtkazishi yoki optiq hususiyatlari, ximik 
uchun, uning N
2
O kimyoviy birikma sifati, tegirmonchi uchun-tegirmon 
parragini aylantirish xususiyatlari asosiy mohiyat hisoblanadi. 
Narsa va hodisalar doimiy rivojlanib turishi jarayonida, ularning 
mohiyati ham, shunga mos tarzda hodisa ham oʻzgarib turadi. Mohiyatdagi 
har qanday joʻz‘iy oʻzgarish ham, uning muqarrar oʻzgargan hodisasida 
ifodalanadi. Masalan, suvning elektr tokini oʻtkazish xususiyati, uning 
temperaturasiga bogʻliqligi aniqlangan. Agar biz suvning temperaturasini 
ma‘lum darajada kotarsak, uning elektr tokini oʻtkazish xususiyatini 
ulchaydigan asboblar bu oʻzgarishlarni qayd qilmasligi mumkin. Lekin, 
bundan suvning mohiyatini ifodalaydigan elektr tokini oʻtkazuvchanlik 
xususiyati yoʻqolgan, degan xulosa kelib chiqmaydi. 
Narsa va hodisalarning mohiyat va hodisa tarzida bogʻlanishlari makon 
va zamondagi muayyan konkretligi bilan ajralib turadi. Mohiyat va hodisa 
oʻz xususiyatlariga koʻra sistema, struktura va elementlarda oʻziga xos tarzda 
namoyon boʻladi. SHuning uchun har qanday hodisani va mohiyatni tahlil 
qilishda aniq tamoyillarga asoslanish lozim.