O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim

10-Rasm.Reny-Mayn-Dunay kanali. 
26 

---

 
27 

---

 

5.YEVROPANING YER OSTI SUVLARI
 
Yer osti suvlari. Hisob-kitoblarga ko'ra, xorijiy Yevropadagi yer osti suvlari 
zahiralari 1,6 mln.km3 ga etadi. Bu chuchuk suv resurslarining muhim, ammo 
kamroq foydalanish mumkin bo'lgan qismidir. Faol suv almashinuvi zonasida, 
ya'ni taxminan 100 m chuqurlikda 200 ming m3 suv to'plangan; yana 300 ming 
m3 100 dan 200 m gacha bo'lgan chuqurlikda, ya'ni er usti suvlari bilan suv 
almashinuvi qiyin bo'lgan joyda yotadi. Qolgan zahiralar (1,1 mln. km3) juda 
sekin suv almashinuvi bilan chuqur qatlamlarda (2 km gacha) joylashgan. Yer osti 
suvlarining kuchli to'planishi Markaziy va Janubiy Yevropaning keng qatlamli 
tekisliklarining qumli konlarida, tog' tog'larining pekmez qatlamlari va Alp-
Karpat tog' tizimi va Pireneylarning akkumulyatorli tekisliklarida, O'rta yer 
dengizi Yevropasining ohaktosh massivlarida, va boshqa ba'zi joylarga. Frantsiya, 
Belgiya, Germaniya, Fennoskandiya va Buyuk Britaniyaning sharqiy qismida 
tekislik va tog'li hududlarda oqishning o'rtacha balandligi 200 dan 400 mm 
gacha, bu qiymat bo'yicha o'rtacha Yevropa me'yoriga yaqin. Markaziy 
Yevropada o'rta balandlikdagi 
tog‘
tizmalari, tog'lar va tizmalarning tez-tez 
o'zgarib turishi bilan qisqa masofalarda oqim ko'rsatkichlari keskin o'zgaradi.
Orografik effektning namoyon bo'lishi tufayli g'arbiy sektorda tog' 
yonbag'irlarida yiliga 1200 mm gacha va sharqiy sektorda 1000 mm gacha 
tushadi. Tog' tizmalarining tepalarida bug'lanish kichik bo'lganligi sababli, oqim 
qatlami 600 mm gacha ko'tariladi (Reyn Slate tog'lari, Ruda tog'lari, Tyuring 
o'rmoni); Sudetlarda, Frantsiyaning Markaziy massivida, Vosges va Qora 
o'rmonda - 1000 mm gacha. Xorijiy Yevropaning sharqiy qismidagi tekisliklarda 
oqim qatlamining balandligi 100 mm gacha, Alfeldda va Quyi Dunay
28

---

pasttekisligining g'arbida - 50 mm gacha Dobrujada - 10 mm dan kam kamayadi.
Bu atmosfera yog'inlarining kamligi (yiliga 500 mm dan kam tushadi), 
bug'lanishning bir vaqtning o'zida ortishi bilan izohlanadi. Pireney yarim 
orolining keng ichki platolarida, Quyi va O'rta Frakiya pasttekisliklarida va O'rta 
yer dengizi Yevropaning sharqiy sektorlarining bir qator boshqa mintaqalarida 
umumiy oqim ko'rsatkichlari bir xil darajada minimaldir. Bu yerda yozi issiq va 
quruq bo'lgan iqlim hukmronlik qiladi, bu davrda suvning katta massalari 
bug'lanadi. Kichik daryolar tizimlarida yer usti oqimlari butunlay to'xtaydi. 
Yevropa hududida chuchuk suvning asosiy manbalari daryolar, ko'llar, er osti 
suvlari va muzliklardir.Rossiya hududida yer osti suvlarining paydo bo'lishining 
asosiy omillari: eng ko'p yog'ingarchilik (yiliga 350 mm gacha) bo'lgan keskin 
kontinental iqlim; qalinligi 1000 m gacha bo'lgan permafrost jinslarining keng 
rivojlanishi; vodiylarda chuqur eroziya kesiklari (500 m gacha); karbonatli va 
tuzli jinslarning muhim qalinligi; Angara-Lena havzasida karst va Yoqut 
havzasining janubida tuz tektonikasining namoyon bo'lishi; yoriq tektonikasining 
keng namoyon bo'lishi va sho'r suv va sho'r suvlarning yoriqlar bilan bog'liq 
chiqishi; faol neotektonik rejim - artezian mintaqasi chekkasida 500 m gacha 
ko'tarilish va Yoqut artezian havzasining sharqida 1000 m gacha cho'kish.
Poydevor yuzasiga chiqadigan joylarda bahor oqimining modullari 0,2-0,3 l / s
dan oshmaydi, quduqlarning oqim tezligi 1 l / s gacha. Chuchuk suv zonasining 
qalinligi taxminan. Artezian mintaqasining janubida 400 m, kontinental perm va 
bo'r yotqiziqlarida Vilyuy sineklizasi 4 km ga etadi. Yer osti oqim modullari 0,5 
dan 4,0 l/s km2 gacha. Tuzli suv zonasining qalinligi bir necha yuz metrdan 4 km 
gacha (Xatanga va Yoqut artezianlari havzalarida) oʻzgarib turadi.