O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim

hamma yig„ilgach,
musobaqani boshlaymiz.
Bu gapda
Biz
musobaqani boshlaymiz
bosh gap,
hamma yig„ilgach
gapi esa ergash gap.
“O„zbektiligrammatikasi”
kitobidaergashgaplarningquyidagiso„zbirikmalaribilano„xshashvafarqlitomonlariba
yonqilingan.Lekin bu xususiyatlarni ko„rib chiqsak, so„z birikmalariga ergash
gaplar emas, balki ergashgan qo„shma gaplar o„xshashini ko„ramiz.
Ergashgan qo„shma gaplar ba‟zi xususiyatlariga ko„ra so„z birikmalariga
yaqin turadi
8
: 
a)
ergashgan qo„shma gaplar so„z birikmalariga o„xshab, har doim ikki
qismdan, ya‟ni bosh va ergash qismdan iborat;
b)
ergashgan qo„shma gaplar so„z birikmalariga o„xshash turli sintaktik
holatlarda ma‟lum mazmun va o„ziga xos bo„lgan ichki tuzilish
xususiyatlarini saqlaydi; 
Ergashgan qo„shma gaplar so„z birikmalariga to„liq o„xshaydi deb
bo„lmaydi. Ular bir - biridan quyidagi xususiyatlar bilan farq qiladi: 
a)
so„z birikmalari ko„pincha ikki mustaqil so„zdan tashkil topsa,
ergashgan qo„shma gaplar bir necha so„zning (bir necha so„z
birikmasining birikuvidan) tashkil topadi; 
b)
ergashgan qo„shma gaplar predikativlik xususiyatini o„zida saqlaydi,
so„z birikmalarida esa bunday xususiyat yo„q; 
c)
ergashgan qo„shma gaplar ma‟lum mazmunni ifodalaydi, so„z
birikmalarida esa bu xususiyat to„liq emas.
Ergashgan qo„shma gap komponentlari (ergash gap va bosh gap)ni
biriktirishda ergashtiruvchi bog„lovchilar, fe‟l formalari, yuklamalar,
8
O‟zbek tili grammatikasi II, (sintaksis) Toshkent, 1976 - yil. 355 - bet.

---

10 
bog„lovchi so„zlar, nisbiy so„zlar, ko„rsatish olmoshlari, ko„makchili
qurilmalar kabi vositalar xizmat qiladi. 
Professor M. Asqarova o„zining “Hozirgi o„zbek adabiy tili” kitobida
ergash gapni bosh gapga bog„lovchi yuqoridagi ergashtiruvchi vositalar
qatoriga intonatsiya va tartibni ham kiritgan. 
Agar bu fikrni chuqurroq o„ylab qarasak, uni noto„g„ri ekanligini
darrov payqab olamiz. Ya‟ni, qo„shma gaplar intonatsiya yoki tartib bilan
bog„lansa, bunday qo„shma gaplar bog„lovchisiz qo„shma gaplar sanaladi. 
Masalan,
Ruboiyni ichida o„qidi, yuzini tabassum qopladi.
(qo„shma
gap qismlari intonatsiya bilan bog„langan).