|
Kvalimetriya va metrologiya.
Jism va ob’ektlarning o‘lchovlari haqidagi ta’limotni o‘rganadigan metrologiya fanida kvalimetriyaning asosiy vazifalaridan biri, jism va ob’ektlarning sifatini miqdoriy ko‘rsatkichlarda baholash sanaladi12.
Jism va ob’ektlarning sifatini miqdoriy ko‘rsatkichlarda baholash uchun o‘sha ob’ekt va jismlarning absolyut kattaliklari Ks va Qs indeksni aniqlash kerak bo‘ladi.
Ko‘pchilik hollarda mazkur indekslar fizik parametrlar bilan o‘lchanadi.
Azgaldov, G. G, Kostin A. V. Alvaro E. Padilya Omiste , "The ABC of Qualimetry: Ridero 2015. p 51
Shuni qayd etish kerakki, fizik ko‘rsatkichlar ob’ektlarning ko‘p xususiyatlarini, shuningdek sifatini aniqlash imkonini bermaydi, buning uchun tajriba yo‘li bilan aniqlangan K ni qo‘llagan holda mazkur ob’ektning sifati Q aniqlanadi.
Mazkur metod vaqtinchalik metod bo‘lib, uni metrologik metodlar bilan tajriba metodlari bilan majmua holda qo‘llashni talab etadi.
Amaldagi nazariya bo‘yicha ob’ektlarning xususiyatlari va sifatini tavsiflash va identifikastiyalash lozim bo‘ladi.
Shunday qilib, metrologik va kvalimetriya o‘rganib xulosa yasash mumkinki, metrologiyadan olingan ma’lumotlar, kvalimetriyada mazkur ob’ektning yangi sifat darajasini konstrukstiyalash imkonini beradi.
Kvalimetriya va amaliy psixologiya. Tajriba metodlariga asoslangan amaliy psixologiyaning tajriba metodlari kvalimetriyada muhim o‘rin tutadi. Inson psixologiyasini o‘rganish ularning ehtiyojlarini qondiradigan yangi manbalar, mahsulotlar yaratish, inson ehtiyojlarining kelib chiqish sabablari va ularni tavsiflash, indekslarni iearxik darajalarini tuzish imkonini beradi.
Mazkur ko‘rsatkichlar ishlab chiqarish mahsulotlari bilan ehtiyoj o‘rtasidagi absalyut aloqa indeksi (Q) ni aniqlash va nisbiy indeks (K) o‘rtasidagi tabiiy munosabatlarni aniqlash, pirovard natijada kvalimetriyadagi muayyan muammolarni hal etish imkoniyatini yaratadi.
Eksperimental psixologiyada tajriba metodining rivojlanishi insonning fiziologik-biologik rivojlanishi, ularning psixologik xususiyatlari, ustuvor prinstiplari aniqlanib tajribalarning umumiy holati haqida ma’lumot beradi.
Insonning psixologik rivojlanishida tipik va tasodifiy xatolarni aniqlash, urani bartaraf etish yo‘llarini aniqlash, tajriba o‘tkazilgan ob’ektning sifati haqida xulosa chiqarishga asos bo‘ladi.
Shunday qilib, kvalimetriya ko‘rsatkichlarining eksperimental psixologik tajribalari natijalari yuzasidan xulosa chiqarilishiga uzviy aloqadorlik
mavjud.
Kvalimetriya va matematika. Nazariy kvalimetriya matematikaning juda ko‘p muammolarining xususiyatlarini tahlil etadi. Ba’zi muammolar hal etilgan va amaliy matematikada muhim qoidalar sifatida qo‘llaniladi. Murakkab muammolarni hal etish uchun kvalimetriya amaliy matematikaning juda ko‘p bo‘limlari bilan birgalikda hal etish yo‘llarini tadqiq etishi lozim.
Shuni qayd etish lozimki, boshqa fanlarda kvalimetriya matematik metodologiyasi va prinstiplarini qo‘llaydi, ya’ni matematik nazariya va statistika metodlarini qo‘llaydi. Boshqacha so‘z bilan aytganda, kvalimetriya matematika, xususan amaliy matematika va matematik statistika bilan uzviy bog‘liq.
Kvalimetriya va tipologiya. Tipologiya tabiiy jamoalar va ideal modellarni o‘rganishning ilmiy metodi sanalib, ulardagi o‘zgarishlar va buzilishlarning sabablarini o‘rganadi.
Tipologiya sistematika va taksonomiya yo‘nalishlaridan olingan natijalarni o‘rganish kvalimetriyaning metodologik metodlaridan foydalanishni talab etadi.
Mazkur metod ob’ekt sifatini uning modeli va ko‘rsatkichlari asosida o‘rganish asosida mazkur ob’ekt sifatining modelini iearxik, ko‘p darajali modelining shajarasini tuzish imkonini beradi.
Qat’iy darajada aytish lozimki, ob’ekt sifatining modelini iearxik, ko‘p darajali modelining shajarasini tuzish nafaqat kvalimetriyada balki barcha fanlarning nazariy masalalarida asosiy o‘rin egallaydi.
Kvalimetriya va tizimlarning umumiy nazariyasi.
Yuqorida kvalimetriyaning boshqa fan sohalari bilan uzviy aloqasi haqida berilgan fikrlar tizimlarning umumiy nazariyasi fan tarmog‘iga ham taaluqli.
Haqiqatan ham tabiat va jamiyatda mavjud tizimlarni o‘rganishning umumiy nazariyasi, o‘rganiladigan tizimning tarkibiy qismlarini ko‘p darajali, ko‘p maqsadli, ierxarik darajasini shakllantirish, ularning sifati (K),
indekslari (Q) ni e’tiborga olgan holda tizimning umumiy nazariyasi kvalimetriyaning metodologiyasi asosida ishlab chiqilgan.
Shu sababli, kvalimetriya va tizimlarning umumiy nazariyasi bir-biri bilan uzviy bog‘liq.
Kvalimetriya va qarorlar qabul qilish nazariyasi.
Biror bir jism, ob’ekt, jarayon yuzasidan qarorlar qabul qilishda qarorlar qabul qilish nazariyasi asosida mezonlar ishlab chiqiladi. Mazkur mezonlar asosida jism, ob’ekt, jarayonning matematik modeli yaratiladi va uning miqdor va sifat ko‘rsatkichlari aniqlanadi.
Tabiiy va ishlab chiqarilgan jism, buyum, iste’mol mahsulotlarini foydalanishga topshirish to‘g‘risida qaror qabul qilishda matematik model asosida ekspertizadan o‘tkaziladi va sifat ko‘rsatkichlarga qanchalik mos kelishi aniqlanadi.
Shu jihatdan olganda kvalimetriya qarorlar qabul qilish nazariyasining asosini tashkil etadi.
Kvalimetriya va tizimlar tahlili.
Tabiat va jamiyatda mavjud tizimlarning tahlili ilmiy tadqiqotlar, qarorlar qabul qilish nazariyasini o‘z ichiga oladi.
Tizimlarni tahlil etishning muhim muammosi ob’ektning matematik model, ishlab chiqarishdan ko‘zda tutilgan maqsadga mosligi, sifat va miqdor ko‘rsatkichlar talabiga javob berishini uzviylikda aniqlash sanaladi.
Tizimlarni tahlilining ko‘rsatkichlari ishlab chiqarishdan ko‘zda tutilgan maqsadga erishish jarayonlarining talab darajasida o‘tkazilganligi, ob’ektga qo‘yilgan talablarga javob berishi, ishlab chiqarishdan ko‘riladigan foyda, tizim tarkibiy qismlarining miqdor va sifat ko‘rsatkichlarini o‘zida mujassamlashtiradi.
Kvalimetriya va tizimlar tahlilini bir-biriga qiyoslab bo‘lmaydi, chunki ular bir-biri bilan uzviy aloqada bo‘ladi.
Tabiat, ishlab chiqarish va jamiyatda qo‘llaniladigan tizimlar, ularning tarkibiy qismlarining miqdor va sifat ko‘rsatkichlarini aniqlashda
kvalimetriya metodlari asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
