O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim

Turli yosh davrlarining ta’rifi

Odam yoshini davrlarga ajratilishi asosiy sababining poydevorida barcha organ va sistemalarning anatomo-fiziologik hususiyatlari va ijtimoiy kriterlari ya’ni bolaning yasli, bog’cha va maktabdagi tarbiyalanish sharoiti yotadi. Masalan, yaslida tarbiyalansa, yasli yoshi, bog’chada bog’cha yoshi, maktabda ta’lim olsa, maktab yosh davrlari deb ataldi. Fanda rus gigienisti N.P.Gundobin tuzib bergan yoshlik davrlari sxemasi qo`llaniladi. U odamning yoshlik yillarini quyidagi davrlarga birlashtirgan. Har bir davr o`z ichiga bir necha yillarni qamrab oladi va har bir davrda o`ziga xos jarayonlar sodir bo`ladi.

1. 
   Ona qornidagi rivojlanish davri. Bu davrda homilaning oziqlanishi, nafas olishi tana harorati va boshqalar bevosita ona organizmiga bog’liq bo`ladi.
   
2. 
   Yangi tug’ilgan chaqaloqlik davri. 1 kundan — 10 kungacha (kindik tushguncha). Bu davrda bola yangi hayotga moslasha boshlaydi. Ilk bor mustaqil ravishda nafas oladi. Analizatorlar tizimi mustaqil ishlay boshlaydi.
   
3. 
   Ko`krak yosh davri 1 yoshgacha. Bu davr bola hayotidagi katta ahamiyatga ega bo`lgan davr hisoblanadi. Bu davrda bolaning bo`yiga o`sishi 1,5 marta, og’irligi 3 martaga oshadi, nutq paydo bo`ladi. Qalqonsimon, ayrisimon va gipofiz bezlarining funktsiyasi kuchayadi. Ba’zi tizimlarning funktsional jihatdan mustahkam bo`lmasligi, jumladan ovqat hazm qilish va nafas olish, bu yoshdagi
   

bolalar orasida oshqozon—ichak kasalliklari va nafas olish organlarining kasalliklarining tarqalishiga olib keladi.

4. 
   Bog’cha yoshigacha bo`lgan davr (1-3 yoshgacha). Bu davrda tananing bo`yiga o`sishi, og’irligining ortishi biroz susayadi. So`z boyligi ortadi, o`zligini taniydi, taqlidchanligi ortadi, organ va tizimlar faoliyati takomillashadi.
   
5. 
   Bog’cha yosh davri (3-6, 7 yoshgacha). Bu davrda xotira, fikrlash tasavvur qilish protsesslari rivojlanadi, intizom paydo bo`ladi, miya po`stlog’i juda ko`p shartli bog’lanishlar vujudga kela boshlaydi.
   
6. 
   Kichik maktab yosh davri, (7-12 yosh). Skeletning suyaklashuvi davom etadi, tana proportsiyasi o`zgaradi, bosh miya katta yarim sharlari roli, jinsiy bezlarning gormonal ta’siri orta boradi.
   
7. 
   O`rta maktab yosh davri (12-15 yosh). Bu davrda ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo`ladi, tormozlanish va qo`zg’alish protsesslari muvozanatlashadi, umumlashtirish protsesslari ortadi.
   
8. 
   Katta maktab yosh davri yoki balog’at yosh davri. Qizlar uchun 15 –yosh, o`g’il bolalar uchun 15-20 yoshgacha. Bu davrda jinsiy bezlar kuchaygan bo`ladi, ikkinchi darajali jinsiy belgilar rivojlanadi, tananing bo`yiga o`sishi va og’irligining ortishi tezlashadi. Barcha organ va sietsmalarning funktsiyasi takomillashadi. Bolaning ruxiy xolati o`zgaradi.
   

1965 yili Moskvada yosh davrlariga bag’ishlangan kengashda quyidagi yosh davrlari sxemasi qabul qilingan:

1. 
   Yangi tug’ilgan davr 1-10 kun
   
2. 
   Emizikli davr 10 kundan-1 yoshgacha
   
3. 
   Go`daklik davri 1-3 yosh
   
4. 
   Birinchi bolalik davri 4-7 yosh
   
5. 
   Ikkinchi bolalik davri (o`g’il bolalar) 8-12 yosh
   
6. 
   Ikkinchi bolalik davri (qiz bolalar) 8-11 yosh
   
7. 
   O`smirlik davri (o`g’il bolalar) 13-16 yosh
   
8. 
   O`smirlik davri (qiz bolalar) 12-15 yosh
   
9. 
   Navqironlik davri (qiz bolalar) 16-20 yosh
   
10. 
    Navqironlik davri (o`g’il bolalar) 17-21 yosh
    
11. 
    Etuklik I davri (erkaklar) 22-35 yosh
    
12. 
    Etuklik I davri (ayollar) 21-35 yosh
    
13. 
    Etuklik (to`lishgan yosh) II davri (erkaklar) 36-60 yosh
    
14. 
    Etuklik (to`lishgan yosh) II davri (ayollar) 35-55 yosh
    
15. 
    Keksalik yoshi (erkaklar) 61-74 yosh
    
16. 
    Keksalik yoshi (ayollar) 56-74 yosh
    
17. 
    Qarilik yoshi (ayollar va erkaklar) 75-90 yosh
    
18. 
    Uzoq umr ko`ruvchilar 90 yosh va undan ortiq