O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim

Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida tuproq gigienasining ahamiyati

Tuproq xavo va suv kabi muxit xisoblanadi. U bilan odam bevosita butun hayoti davomida birga bo`ladi. Er yuzida yashaydi, tuproqdan suvni kavlab oladi. Xar turli qazish ishlari va qishloq xo`jalik ishlarini bajarib, odam doimo ba’zi bir tuproq omillari ta’sirida bo`ladi. Ular sharoitga qarab inson sog’lig’iga xar-xil ta’sir ko`rsatadi.Tuproqning ustki qavati murakkab mineral birikmalar kompleksidan (90-99%) va organik moddalardan (1-10%) iborat. Mineral qismi asosan qum, tuproq, oxak, loy va ular tarkibiga kiruvchi kremniy, alyuminiy, kal’tsiy, magniy tuzlari va boshqalardan, organik qismi o`simliklar qoldig’i va xayvonlar organizmi maxsulotlari chirishi natijasida xosil bo`ladigan chirindidan (gumus) iborat.

Tuproqning bu qavati juda ko`p miqdorda mikroblar saqlaydi. Turpoqning geologik tuzilishiga qarab quyidagicha tafovut qilinadi; qum tuproq (80% dan ortiqrog’i qum), qumloq tuproq (60% dan ko`prog’i tuproq), sog’ tuproq, sho`rxok (xloridlarga boy), qora tuproq (20% ko`prog’i chirindi), to`rfli tuproq va boshqalar.

Tuproq doimo xar-xil chiqindilar bilan ifloslanadi va agar ular tozalanish qobiliyatiga ega bo`lmaganida edi unda erda xayot bo`lmas edi. Tuproq organik moddalarni epidemiologik jixatdan juda xavfli noorganik moddalar - mineral tuzlar va gazlarga aylantirishi mumkin. Bu juda ham murakkab jarayon, bu o`z-o`zidan tozalanish deb aytiladi. U shunday yuz beradi: tuproqqa tushgan organik moddalar o`zidagi kasal tug’diradigan mikroblar va gijja tuxumlari bilan birga qisman filtlanib, ushlanib qoladi va yutilib ketadi.

Biokimyoviy va mikrobiologik jarayonlar ta’sirida axlatlar tuproqdan o`tib yoqimsiz xidini, zaxarliligini va boshqa xususiyatlarini yo`qotadi, kimyoviy tarkibi radikal o`zgarishiga uchraydi. Chiqindilarning uglevod qismi tuproqda karbonat angidrid va suvgacha oksidlanadi; yog’lar glitserin va kislotalarga parchalanadi, shundan keyin karbonat angidrid va suvgacha oksidlanadi; oqsillar aminokislotalarga parchalanadi va undan azot ammiak formasida ajralib chiqadi, keyin oksidlanib nitrat va nitrit kislotalarga parchalanadi.

7.