|
Zo`riqish. Odatda organizm trenirovka protsessi noto`g’ri uyushtirilishi natijasida zo`riqib qoladi dedik. Bu organizm markaziy nerv sistemasining faoliyati natijasida zo`riqadi. Bu qo`zg’alish va tormozlanish protsesslarining xaddan tashqari zo`riqishi tufayli sodir bo`lishi mumkin. Zo`riqish davomida yurak faoliyati 6uziladi, organizmda vitaminlar (ayniksa askarbin kislota) kamayib ketadi. O`z paytida uning oldi olinmasa o`ta zo`riqish bu esa o`tkir o`ta zo`riqishga o`tishiga sabab bo`ladi. O`ta zo`riqish natijasida odam o`lib qolishi ham mumkin. Surunkali o`ta zo`riqishda esa ko`pincha yurakdagi o`zgarishlar bilan tariflanadi. Keyingi yillarda sportchilar orasida miokard distrofiyasining soni oshib bormoqda. Bu 1955 yildagi tekshirishlar 0,5 foiz tekshirilgan sportchilarda uchragan bo`lsa, xozirgi ma`lumotlarga ko`ra 10-12 foiz, yosh sportchilarda, masalan suzuvchilarda 30 foizgacha oshganligi ma`lum buldi.
Yurak qon-tomir sistemasi kasalliklari qon aylanish etishmovchiligi (yoki yurak qon etishmovchiligi) vujudga keladi. Buning natijasida qon aylanish sistemasi organizmni etarli miqdorda qon bilan ta`minlay olmaydi qon aylanish etishmovchiligi natijasida qonning urishi va minutlik xajmi kamayib ketadi. Arterial bosim kamayib venoz bosim esa oshadi, aylanayotgan qonning miqdori oshadi va qon aylanishda uning xarakat tezligi kamayib ketadi. Bu kasallikning belgilari: tomir urishi tezlashadi (taxikardiya); nafas bo`g’ilishi; bo`shliqlarda suyuqlik to`planishi va shishlar, terini ko`karib ketishi (tsianoz), yurak maromini buzilishi, yurak soxasida og’riq paydo bo`lishi, qon tuflash. Ikki xil surunkali
yurak qon —tomir sistemasi etishmovchiligi uchraydi (o`ng va chap korinchali). Birinchisida o`ng qorincha kuchsizlangan bo`lib. qon to`xtab qolish holati, jigarda, oshqozon-ichak yo`lida, buyrak, oyoqlarda (katta qon aylanish doirasi) uchraydi. Ikkinchidan esa qon to`xtab qolish holati kichik qon aylanish doirasida amalga oshadi. Darajasiga ko`ra surunkali yurak qon tomir etishmovchiligi 3 darajaga bo`linadi.
latent (yashirin). bunda qon-aylanish etishmovchiligiga faqat jismoniy og’irlik berilganda yuzaga chiqadi (nafas qisishi, tez charchash, yurak urushi).
engil og’irliklarda ham nafas qisishi va tomir urushi kuzatiladi va yaqqol vujudga keladi. Bu bosqich 2 ta davrga bo`linadi:
2 A-nafas qisishi kuchayishi va qonning minutlik xajmi kamayishi, jigarda qon to`xtab qolishi, kechga borib oyoqlarni shishib ketishi.
2 B-qon to`xtab qolishi katta va kichik qon aylanish doirasida vujudga keladi. Bu davrda yurak etishmovchiligi ham kaytar jarayondir.
Davr-qaytmas. Yuqorida vujudga kelgan hamma o`zgarishlar qaytmas xarakatlarga ega bo`ladi. Davolash jismoniy tarbiyasi ushbu kasalliklarni davolash turlari qatorida qo`llaniladi. Davolash mashqlari yordamida qon tomirlar kengayadi va qon aylanish doiralari yaxshilanadi. Bu esa yurakda modda almashishi protsessi (oksidlanish-qaytarilishni) yaxshilaydi va miokard- qisqarishini oshiradi. Davolash jismoniy tarbiyasi 1-2-darajali etishmovchiliklarda keng qo`llaniladi, 3-darajada mumkin emas.
1 -darajada: davolash gimnastikasi; terenkur; xarakatli va sport o`yinlari; suzish boshqalar. Davolash mashqlari xamma dastlabki holatlarda qo`llaniladi. Hamma muskullar sistemasiga deyarli va narsasiz mashqlar bajariladi (tayoqcha, sanchig’ich, mettsinbol 0.5 kg gacha) va gimnastik snaryadlarga (gimnastik narvon-stenka, skameyka). Nafas olish mashqlari statik va dinamik xolda qo`shib olib boriladi. Mashqlar o`rtacha tezlikda olib boriladi o`rtacha va sezilarli muskul xarakati 6-12 marta va mashg’ulot davomiyligi 25-30 minut davom etadi.
2-darajada: davolash jismoniy tarbiyasi, davolash gimnastikasi mashqlari, ertalabki gigienik gimnastika, miqdoriy yurish. Davolash gimnastikasi mashg’uloti yotgan (boshi ko`tarilgan) va o`tirgan xolda amalra oshiriladi. Davolash kompleksiga qo`l va oyoq muskullariga gimnastik mashqlar xada statik va dinamik nafas olish mashqlari qo`llaniladi. Mashqlar sekin va o`rtacha tezligida, to`la xarakat amplitudasida va sezilarli muskul xarakatida 4-10 marta, mashg’ulotning davomiyligi 10-20 minut.
Gipertonik kasalliklarda davolash jismoniy tarbiyasi (davolash - muassalarida) 3 ta davrda amalga oshiriladi.
1-davr (muassasalarida yotoq tartibda) bosh miya po`stlog’ida qo`zg’alish va tormozlanishni muvozanatlashtirish. Asta -sekinlik bilan ekstrokadiz mexanizmning tezlashtirish; sekin -asta va extiyotlik bilan muvozanat apparatini ishini yaxshilash; muskul bo`shashini va to`g’ri nafas olishini o`rgatish; periferik qon aylanishni yaxshilash.
Davolash jismoniy tarbiyasi-davolash gimnastikasi, ertalabki gigienik gimnastika va mustaqil mashg’ulotlardan iborat bo`ladi. Davolash gimnastikasi mashg’ulotlari bosh tomoni ko`tarilgan elkada yotgan va o`tirgan holatda
(cheklangan) amalga oshiriladi. Mashg’ulotlar hamma muskullar sistemasiga berilib, ozroq kuchlanishli to`liq xarakat amplitudasi va sekin tezlikda amalga oshiriladi. Mashg’ulotlarda bo`shashtiruvchi mashqlar qo`llaniladi, (maxsus mashqlar) asta – sekinlik bilan muvozanat apparatni tayyorlovchi va diafragmal nafas olishni vujudga keltiruvchi mashqlarga e`tibor beriladi. Mashg’ulot 15-20 minut davom etadi.
2-davr (yarim tushak tartibi). Davolash jismoniy tarbiyasi bu davrda ateroskleroz vujudga kelishiga qarshi kurashdan iborat bo`lib, qon aylanishning og’ir keltirib chiqaradigan holatlarni oldini olish, miokardning qisqarishini yaxshilash, to`g’ri nafas olishga o`rgatishdan iborat.
Davolash jismoniy tarbiyasi, davolash gimnastikasi ertalabki gigienik gimnastika va mustaqil mashg’ulotlardan iborat bo`ladi. Davolash jismoniy tarbiyasi mashg’ulotlari o`tirgan va cheklangan tik to`rgan holatda amalga oshiriladi. Mashqlarni hamma muskullarga ozroq kuchaytirgan, xarakatni to`liq kenglikda (amplitudada) sekin va o`rta darajada amalga oshiriladi. Bundan tashqari muskullarni bo`shashtiruvchi mashqlar, muvozanat, boshqaruv, diqqat va diafragmal nafas olish mashqlari ham beriladi. Mashg’ulotlarni davom etishi 25-35 minut.
Do'stlaringiz bilan baham: |
