O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim

O`quv-mashq qilish jarayoni va musobaqalarni rejalashtirishdagi uslubiy xatolar

1. 
   Mashq qilish mashg’ulotlari, dasturi va musobaqalar jadvalini noto`g’ri tuzish. Ayrim murabbiylar yuqori sport natijalariga erishish maqsadida mashq qilish dasturini tuzishda har doim ham sportchining jismoniy va texnik tayyorlanganligini hisobga olishmaydi. Chunonchi, umumiy jismoniy tayyorgarlikni rivojlantiruvchi mashqlar o`rniga, murabbiylar sportchilarni birorta alohida sport turi bo`yicha razryad me`yorlarini bajarishga erta yo`naltirishadi. Masalan, oliy jismoniy tarbiya o`quv muassasalari va o`rta bilim yurtlarida amaliy mashg’ulotlar jadvalini nomuvofiq tuzilishi (6-8 soat davomida ketma-ket 2-3 mashqlar) ko`p hollarda jarohatlanish sababi bo`lib hisoblanadi.
   
2. 
   Faqat bitta murabbiy bo`lgan ko`p sonli shug’ullanuvchilardan iborat guruhda murabbiy diqqat-e`tibori tarqoq bo`lib, bu hol jarohatlarga sabab bo`luvchi vaziyatlarga olib keladi.
   
3. 
   Mashq qilish mashg’ulotlarini murabbiysiz o`tkazilishi.
   
4. 
   Ayrim sport turlari bo`yicha mashq qilish mashg’ulotlarida ehtiyotlash choralarining yo`qligi yoki yomon tashkil etilishi.
   
5. 
   Mashg’ulot o`tkaziladigan joylar (gimnastika zali, sport maydonchasi va b.) ko`p sonli sportchilar bilan gavjum bo`lganda, maydonchani bir qismidan otilgan snaryad undagi boshqa sektorda shug’ullanayotgan sportchiga jarohat etkazishi mumkin.
   
6. 
   Sportchilarni muqobil harakatlanishi, masalan, muztoyg’ichda yuguruvchilarni muzli yo`lkada uchishi yoki velosiped haydash mashg’ulotlarida avtotransportdan o`zib ketish. Bunda havfli jarohatlar yuzaga kelishi mumkin.
   

O`quv-mashq qilish jarayonini va musobaqalarni noto`g’ri tashkillashtirilishi natijasida kelib chiquvchi jarohatlanishni oldini olish uchun muayyan shartlarga rioya qilish lozim:

• 
  o`quv-mashq qilish jarayonini to`g’ri rejalashtirish va sportchilarni individual rejalarini ishlab chiqishda, ayniqsa yuklamalar borasida shug’ullanuvchilarning jismoniy tayyorlanganlik darajasi va salomatlik holati haqidagi tibbiy xulosa ma`lumotlarini hisobga olish zarur;
  
• 
  mashq qilish mashg’ulotini rejalashtirishda unga ovqatlangandan so`ng darhol yoki bevosita tungi uyqudan keyin texnik jihatdan murakkab mashqlarni kiritish mumkin emas;
  
• 
  musobaqalar vaqtida bitta sportchi bir kunda bir necha chopishuv, chiqishlar, suzishlarda ishtirok etmasligi kerak;
  

• 
  mashq qilish mashg’ulotlarida (ayniqsa, gimnastika va akrobatika bo`yicha) sportchilarni ishonchli tarzda ehtiyotlash choralarini ko`rish lozim. Mazkur sport turlarida to`laqonli ehtiyotlash ehtiyotlovchi shaxs (murabbiy yoki boshqa tajribali sportchi) ni texnik tayyorgarlanganligi va vaqtida harakatlanishiga bog’liq. U mashqlarni bajarish vaqtidagi barcha havfli daqiqalarni yaxshi bilishi va zarurat bo`lsa, darhol yordamga kelishi kerak. Shu bilan bir vaqtda, sportchiga o`zini ehtiyotlash ko`nikmalarini, ya`ni to`g’ri va havfsiz yiqilish usullarini o`rgatishi lozim. Bunga esa muntazam mashq qilish orqali erishish mumkin;
  
• 
  muzli maydonchalar, mototsikl va avtomobil trassalarida mashq qilganda va musobaqalar o`tkazilganda to`qnashuvni oldini olish maqsadida sportchilarni to`g’ri (bir tomonlama) harakatlanishini ta`minlash kerak. Bu kross, velosiped, mototsikl, avtomobil poygalarida umumiy start berilganda, ayniqsa, muhimdir. Bunda belgilangan interval (masofa) ga rioya qilish (ayniqsa, tog’ chang’i sporti va tramplindan sakrashda) zarur.
  

Bundan tashqari, musobaqa ishtirokchilari va musobaqa o`tkaziladigan joylarni tomoshabinlar va begona shaxslardan himoya qilish va bitta sport zal yoki bitta maydonchada har xil sport turlari bilan shug’ullanmaslik kerak. Ayniqsa, bu qoida zalda tez harakatlanish, snaryad irg’itish bilan bog’liq sport turlari uchun alohida ahamiyat kasb etadi. Ommaviy kross, velosiped va chang’ida uchish bo`yicha musobaqalarni o`tkazishda start va marra (finish) joylarini chegaralash zarur.