O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti

 
 

---

7
I BOB. BUDJET TASHKILOTLARI MOLIYASINI TASHKIL ETISHNING 
NAZARIY VA TASHKILIY-HUQUQIY ASOSLARI 
 
1.1. Budjet tashkilotlari moliyasining mazmuni, tashkiliy tamoyillari va 
xususiyatlari 
 
Mamlakatimizda keng tarqalgan budjetdan mablag’ oluvchilarning asosiy 
qismini tashkil qiluvchi budjet tashkilotlari faoliyatining nazariy asoslari 
to’g’risida fikr yuritar ekanmiz, avvalambor, shuni aytish kerakki, budjetdan 
mablag’ oluvchi sub’ektlar ortib borayotgan ehtiyojlarining davlat budjeti va 
budjetdan tashqari mablag’lar hisobidan qondirilishi ko’p jihatdan mamlakatning 
iqtisodiy o’sish sur’atlariga bog’liq. Xususan, “Mamlakatimiz yalpi ichki 
mahsuloti 8,1 foiz, sanoat ishlab chiqarish hajmi 8,3 foizga oshdi. Ishlab 
chiqarilgan mahsulotlarning qariyb 70 foizini yuqori qo’shimcha qiymatga ega 
bo’lgan tayyor tovarlar tashkil etdi. ... Inflyatsiya darajasi yil yakunlari bo’yicha 
6,1 foizni tashkil etdi. Bu prognoz ko’rsatkichlariga nisbatan sezilarli darajada 
pastdir. O’tgan yili soliq yuki 20,5 foizdan 20 foizga, daromad solig’i stavkasi esa 
9 foizdan 8 foizga kamaytirilgan bo’lsa-da, davlat budjeti yalpi ichki mahsulotga 
nisbatan 0,2 foiz profitsit bilan bajarildi”
3
.
Davlatning iqtisodiyotda kechayotgan jarayonlarga ta’sir etish qurollaridan 
biri davlat budjetidir. Davlat budjet orqali jamiyat talablariga mos ravishda pul 
mablag’larini moddiy ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalari o’rtasida 
qayta taqsimlanish jarayonini tartibga solib turishi, iqtisodiyotning ustuvor 
tarmoqlarining rivojlanishini rag’batlantirishi, ilmiy-texnika taraqqiyotining 
jadallashuviga ta’sir ko’rsatishi mumkin. Bir so’z bilan aytganda, davlat budjeti 
iqtisodiyotni va ijtimoiy jarayonlarni davlat tomonidan boshqarish va tartibga 
solishda muhim vosita – dastak bo’lib xizmat qiladi. 
3
Karimov I.A. 2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va 
diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo‘l ochib 
berish — ustuvor vazifamizdir. T.: O‘zbekiston. 2015. 4-bet. 

---

8
Bizga ma’lumki, iqtisodiyot va ijtimoiy hayot sohalari ikki yirik sohadan 
iborat: 
1. Moddiy ishlab chiqarish sohasi. 
2. Nomoddiy ishlab chiqarish (yoki noishlab chiqarish) sohasi. 
Moddiy ishlab chiqarish sohasida moddiy qimmatliklar yaratiladi, tovarlar 
ishlab chiqariladi, xizmatlar ko’rsatiladi, ishlar bajariladi. 
Noishlab chiqarish sohasida turli xizmatlar (maishiy, kommunal, ijtimoiy, 
davlat boshqaruvi, mamlakat mudofaasi, milliy xavfsizlik, ichki ishlar xizmatlari) 
ko’rsatiladi. 
Noishlab chiqarish sohasida sodir bo’ladigan moliyaviy munosabatlar turli-
tuman bo’lib, ularni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin (1-rasm).