O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

1.3.Каноп ўсимлигини келиб чиқиши ва турлари ҳақида умумий маълумот

Табиий толалардан яна бир бебаҳо тола –бу каноп толаси ҳисобланади.

Каноп гулхайридошлар оиласига кирадиган толали бир йиллик ўсимликдир. Ўсиш шароитига қараб, каноппоянинг баландлиги 5 метргача, йўғонлиги эса 5 мм дан 25 мм гача бўлади. Канопнинг ватани Жанубий Африка ва Америка бўлиб, у ерларда ҳозир ҳам ёввойи ҳолда ўсади. Каноп ўсимлиги Ҳиндистон, Покистон, Хитой, Афғонистон, эрон, Куба, Бразилия, Индонезия, Судан, Ява ороллари ва Африка мамлакатларида қадимдан экилиб, саноат аҳамиятига эга бўлиб келган. Ўзбекистонга 1925 йили 275 га ерга каноп илк бор экилди. Бунда Ўзбекистон ерлари ва иқлими канопни этиштириш учун жуда қулай экани аниқланди. Шундан сўнг Тошкент вилояти ерларига каноп экиш ривожлантириб юборилди.
Канопнинг энг яхши хоссаси бу-гигроскопиклик хоссасидир, яъни намликни ўзига олиб, ўтказмайди. Каноппояси 3 га бўлинади: пўстлоқ; ёғочлик ва ўзак қисмидир. Пўстлоқ қисмида энг асосий хужайралар жойлашган бўлиб, бирламчи ва иккиламчи толалар ҳам шулар жумласидандир. Ёғочлик қисмида сув каналлари мавжуд бўлиб, ўзак қисми эса бўшлиқдан иборатдир. (1.3-расм)
Бирламчи толалар пастдан юқорига чўзилган, иккиламчи толалар эса поянинг учигача етмайди. Қатламлар сони поянинг тагидан юқорисига қараб камайиб боргани учун иккиламчи толалар бир хил узунликда бўлади. Саноатда иккиламчи толалар кўпроқ ишлатилади. Сабаби эса уларнинг узунлиги бир хиллигида, пишиқлигида ва эгилувчанлиги юқорилигида, ингичка ва ялтироқлигидадир. Узун тола дағал, қаттиқ ва элементар тола девори қалинлашган бўлади. Шунинг учун технологик жиҳатдан иккиламчи тола юқори баҳоланади.
Канопни ернинг ҳарорати 16 С⁰ бўлганида 10 см чуқурликда экилади. Каноп ўсимлиги кўкпоя учун 10 апрелдан 1 майгача, уруғлик учун эса 1 апрелдан 10 апрелгача экилади. Кўкпоя 130-135 кунда, яъни 15-20 август кунлари, уруғлик учун эса 5-10 сентябрларда етилади. Каноп уруғи қорамтир кулранг бўлиб, узунлиги 4-5 мм, эни 2,5-3 мм, қалинлиги 1,5-2 мм бўлиб, 1000 дона уруғнинг массаси 24-50 граммга этади.
Охирги йилларда канопни бир неча турлари яратилди. Булардан Кубанский 333, 3876; Чуйский 21, 218; Кавказский 881, 1395; Узбекский 13, 1407 навларидир. Булар ўзининг тезпишарлиги, касалликка чидамлилиги билан бошқа навлардан ажралиб туради.
Канопдан олинадиган маҳсулотлар - бу пахта ғарами учун брезент, махсус шланглар, шакар ва ун учун қоплар, олий навли толасидан эса дастурхон, сочиқ ва кийим-кечаклар олинади.


МУСТАҚИЛ ИШЛАШ УЧУН НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ:
1. Ҳозирги давргача ғўзанинг нечта тури маълум, уларнинг ичида қайси турлари саноат аҳамиятига эга?
2. Узун ва ўрта толали турларини бир - биридан фарқини кўрсатинг?
3. Ғўза ўсимлигининг морфологик хусусиятларига нималар киради?
4. Ғўзанинг вегетасион (умумий етилиш) даври тўғрисида тушунтириш беринг?
5. Ғўза касалликлари ва зараркунандаларини асосийларини кўрсатинг?
6. Чигитли пахтадан ишлаб чиқаришда олинадиган маҳсулотлар?
7. Пахта ва унинг маҳсулотлари учун давлат стандартлари?
8.Каноп экиш муддатлари?
9.Каноп агротехникаси, уни йиғиб олиш, қабул қилиш ва сақлаш?
10. Канопни тузилиши, бирламчи ва иккиламчи толалар?