O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Tayanch so‘zlar:

Evtetika, termoximiya jarayoni, sulfatizatsiya, shlak, kristal panjara, sublimatsiya, ginsting tenglamasi, futerovka, faza,komponent, polisuperfosfat, polifosfatlar, kamerali, aylanuvchi baraban korpusi, tayanch rolik, qisgich rolik, elektrodvigatel, qo‘shaloq superfosfat, kamera-oqimli.

Nazorat savollari:
1. Uzluksiz ishlovchi reaktorning ishlash prinsipi.
2. Fosforitning parchalanish kinetikasi.
3. Kushsuperfosfatning kamchiligi va avzalligi nimadan iborat.
4. Kamerali usulning kamchiligi.
5. Kushsuperfosfatning tarkibi.
6. Retur nima va nima uchun qo‘shiladi.
7. Qo‘shsuperfosfat olishda I-bosqichda qanday jarayon ketadi.

6. 
   II-bosqichda qanday jarayon ketadi.
   
7. 
   BGS apparatining vazifasi.
   
8. 
   Elakdan o‘tmagan fraksiyani niam qiladi.
   

Adabiyotlar

1. 
   Mirzakulov X. Ch., Shamsiddinov I.T., To’raev Z. Murakkab o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Oquv qo’llanma. Toshkent. “Tafakkur Bostoni”. 2013. 216 b.
   
2. 
   Ибрагимов Г. И. Эркаев А.У. Якубов Р. Я. Туробжонов С. М. Калий хлорид технологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент. 2010. 210 б.
   
3. 
   Gafurov Q., Shamsiddinov I.T. Mineral o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Darslik. Toshkent. “Fan vatexnologiya”. 2010. 360 b.
   
4. 
   Raymond Chang, Jonn W.Thoman, JR, Physical Chemistry for the chemical sciences, 2014, Universiry Science Books.
   

MA’RUZA №16. Qoratog' va Markaziy Qizilqum fosforiti asosidagi qo'shsuperfosfat olish


REJA:

1. 
   Qoratog‘ fosforiti asosidagi qo‘shaloq superfosfat
   
2. 
   Qoratog‘ fosforitidan qo‘shaloq superfosfat olishning fizik-kimyoviy asoslari.
   

16. 1. Qoratog‘ fosforiti asosidagi qo‘shaloq superfosfat

Tarkibida magniy birikmalari (dolomit) tutgan boyitilmagan (24-25% P₂O₅) Qoratog‘ fosforitlaridan ekstraksiyalash jarayonida 20-22% P₂O₅, li fosfat kislota olinadi. Bunday kislotaning aktivligi kam bo‘lganligi uchun unda tabiiy fosfatlarni parchalanish darajasi qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarishdagi texnologik talablar darajasini bermaydi. Bundan tashqari, xosil bo‘ladigan superfosfat suspenziyasi tarkibida suvning solishtirma xajmi ko‘p bo‘lganligi sababli uni bug‘latishga ko‘p energiya talab etiladi, bu esa uziga xos texnologik muammolarni keltirib chiqaradi.

Ma’lumki, qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarishning kamerali usulida 52-54% P₂O₅ konsentratsiyali, oqimli usulida esa 28-36% P₂O₅, li ekstraksion fosfat kislota ishlatiladi. Odatdagi usullarda Qoratog‘ fosforitidan olingan ekstraksion fosfat kislotani to‘g‘ridan-to‘g‘ri konsentrlash jarayonida qovushqoqligi keskin ortadi, uning 37-38% P₂O₅, gacha bug‘latilishidan olingan maxsulot kislotasi uzining salbiy fizik-kimyoviy xossaga ega ekanligini namoyon etadi, ya’ni kislota qovushqoqligi katta bo‘lib, 30-40°C dan past xaroratgacha sovutilishi natijasida u quyilib boradi va oquvchanligini yo‘qotadi. Bu esa undan qo‘shaloq superfosfat turidagi o‘g‘it olish imkoniyatlarini yo‘qotadi.
SHunday bo‘lsada, fosforitlar apatit konsentratiga nisbatan tez va to‘la parchalanadi, chunki ularning strukturasi zich emas va karbonatlarning parchalanishi natijasida xosil bo‘ladigan CO₂ xisobiga parchalanmagan fosfatlar sirtidagi quyqali qobiqning buzilishi ta’minlanadi. Xozirgi paytda dolomitli Qoratog‘, Qizilqum va Kingisep fosforitlarini apatitdan olingan ekstraksion fosfat kislotada kamerali (45-50% P₂O₅ li kislotada) va oqimli (28-36% P₂O₅ li kislotada) usullar bilan parchalanish jarayonlari urganilib, qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarish usullari xam ishlab chiqilgan.