O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Nazorat savollar:
1. Ammoniy sulfatning fizik va agroximik xususiyatlari
2. Koks gazining tarkibi
3. Ammoniy sulfati kanday ishlab chikarishlarda chikindi sifatida olinadi
4. Suyuk azot ugitlarining avzalligi
5. Ammiakatlar nima va kanday olinadi


Adabiyotlar

21. 
    Mirzakulov X. Ch., Shamsiddinov I.T., To’raev Z. Murakkab o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Oquv qo’llanma. Toshkent. “Tafakkur Bostoni”. 2013. 216 b.
    
22. 
    Ибрагимов Г. И. Эркаев А.У. Якубов Р. Я. Туробжонов С. М. Калий хлорид технологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент. 2010. 210 б.
    
23. 
    Gafurov Q., Shamsiddinov I.T. Mineral o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Darslik. Toshkent. “Fan vatexnologiya”. 2010. 360 b.
    
24. 
    Raymond Chang, Jonn W.Thoman, JR, Physical Chemistry for the chemical sciences, 2014, Universiry Science Books.
    

Мavzu 34: Kaliy nitrat ishlab chiqarish nazariyasi
REJA:

1. 
   Kaliy nitrat. Xossalari va olinish usullari.
   
2. 
   Kaliy nitrat ishlab chiqarishning konversiyali usuli.
   
3. 
   Kaliy nitrat ishlab chiqarishning samarador usul lari.
   
4. 
   Kaliy xlorid va nitrat kislota yoki azot oksidlaridan kaliy nitrat olish.
   

34.1. Kaliy nitrat. Xossalari va olinish usullari.

Kaliy nitrat (kaliyli selitra) KNO₃ – kristall rangsiz kukun bo‘lib, 337^OC da suyuqlanadi. Texnik mahsulot sarg‘ish rangga egadir. Suyuqlanish haroratidan yuqorida KNO₂ va O₂ ga parchalanadi. 20^OC haroratda 100 g suvda 31,5 g, 114^OC da esa – 312 g KNO₃ eriydi.

Kaliy nitrat – tutunli (qora) porox ishlab chiqarishda, pirotexnikada, oziq-ovqat va shisha sanoatida ishlatiladi. U tarkibida ikkita ozuqa elementi – azot va kaliy (nazariy tarkibi – 13,85% N va 46,5% K₂O) bo‘lgan ballastsiz (keraksiz qo‘shimchasi bo‘lmagan) bebaho o‘g‘it hisoblanadi. Bu o‘g‘itning yana bir muhim xususiyati shundaki, u gigroskopikligi kam va fiziologik ishqoriydir. Ammo uni asosan sanoatda ishlatiladi, chunki kaliy nitratdagi azot va kaliyning narxi boshqa o‘g‘itlardagiga nisbatan qimmatdir.
Sanoatda ishlatish uchun bir necha navlardagi kaliy nitrat ishlab chiqariladi. Ular tarkibida 99,9; 99,85 va 99,7% dan kam bo‘lmagan KNO₃ va shunga muvofiq ravishda 0,08; 0,1 va 0,2% dan kam bo‘lmagan namlik bo‘ladi. Shuningdek, ular tarkibidagi xloridli, karbonatli, nitritli va boshqa qo‘shimchalar ham me’yorlanadi.
Kaliy nitrat oz bo‘lsada turli biokimyoviy jarayonlar natijasida yuzaga keladigan tabiiy mineral tarzida ham uchraydi. Shulardan biri hind selitrasi hisoblanadi. Uning asosiy tarkibi kaliy nitratdan iboratdir.
Kaliy gidroksid yoki karbonatda nitrat kislotasini neytrallash yoki azot oksidlarini absorbsiyalash usuli bo‘yicha kaliy nitrat olish ishqoriy reagentlarning yetishmasligi va qimmatbaholigi sababli kam qo‘llaniladi. Kaliy xlorid va natriy, ammoniy, kalsiy nitratlardan kaliy nitrat olishning konversiyali usuli sanoatlarda keng tarqalgan. Masalan, KCl va Ca(NO₃)₂ ishlatilganda jarayonni kation almashinuv usuli bilan amalga oshirilishi mumkin. Bunda kationit davriy ravishda kalsiy nitrat eritmasi bilan (KNO₃ eritmasi olishda) va kaliy xlorid eritmasi bilan (kationitning regeneratsi yasida) ishlov berib turiladi. So‘ngra kaliy nitrat eritmasi bug‘latiladi, sovutiladi, KNO₃ kristallari sentrifugada ajratiladi va quritiladi.
Kaliy xlorid va nitrat kislota yoki azot oksidlaridan kaliy nitrat olish ham o‘ziga xos xususiyatga egadir.