O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

334



qaramasdan, kuz faslida to‘kilgan barglarni ham osonlik bilan chirita oladi.

4. 
   Chirish jarayonlari va uning tabiatdagi ahamiyati.
   
   1. 
      Azotli moddalarning tuproqda bir holatdagi ikkinchi holatga o‘tishi. Azot qishloq xojaligi o‘simliklarning hosildorligini oshirishda fosfor, kaliy, kalsiy, magniy, temir, oltingugurt kabi elementlardan ham yuqori o‘rin egallaydigan asosiy element hisoblanadi. Ammo azotning molekulyar holati o‘simliklarga to‘gridan-to‘gri o‘zlashtirila olmaydi. Asosan uning minerallashgan shaklini o‘simliklar o‘zlashtiradilar, xolos. Aynan tuproqda ham mineral shakli mavjud, boshqa shakllari havoga uchib ketadi. Shu sababli tuproqdagi azotning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tib turishi o‘simlik oziqlanishi uchun, bizning rizqu-nasibamiz uchun ahamiyatlidir. Agarda azotning tuproqdagi o‘zgarishiga kelak, tubandagi murakkab jarayonni bilishimiz zarurdir. Atmosfera azoti bakteriyalar yordamida o‘zlashtirilib o‘simlik oqsilga, o‘simlikni o‘zlashtirgan hayvon va insonlar oqsi liga aylanadi, oqsil va aminokislotalar yana mikroorganizmlar ta’sirida (o‘simlik va hayvonlar qoldiqlaridan) parchalanib, ammiak hosil bo‘ladi ammiak yana nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar ishtirokida oksidlanib nitrat va nitratlarga aylanadi, ular mikroorganizmlar ta’sirida qaytarilib yana atmosferaga chiqib ketadi va bu jarayon aylanaveradi.
      

Ammo, atmosfera oqsilning ma’lum qismini erkin yashovchi va simbioz mikroorganizmlar o‘ziga boglab turadilar. Bu jarayon tuproq va o‘simliklarning azot bilan boyishini ta’minlaydi. O‘simlik va hayvon qoldiqlaridan azot saqlovchi moddalar esa tuproqda gumus hosil qiladilar. Tuproqdagi azotning ammoniy shakli nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar azot kislotasi birikmalariga aylantiradilar. Nitratlar ma’lum sharoitda yana azotga aylanib, tuproqdan yo‘q bo‘ladi, havoga uchib ketadi.

2.