O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

III Yakuniybosqich (5 daqiqa)	Mashg'ulot yakuni: Faol ishtirok etgan o'quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi. Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg'lotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo'riqnoma beradi. (6-ilova)
Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

79

1-ILOVA
Mikrobiologiya” fanidan o’quvchilarning bilimini baholash mezoni.

T/r	Mezonlar	Baho
1	Olgan bilimlarini ishlab chiqarishda qo’llay oladigan,ushbu fanni boshqa fanlar bilan bog’lay oladigan,mustaqil ish va vazifalarini to’liq bajaradigan va yangilik kiritishga intilgan,har jixatdan boshqa o’quvchilarga o’rnak bo’ladigan	5
2	O’quv ko’rgazmali qurollardan foydalana oladigan,olgan bilimlarini xalq xo’jaligidagi o’rnini to’g’ri tushungan,mustaqil fikrlay oladigan,olgan bilimlarini tushuntirib bera oladigan	4
3	Darslarda 95 % gacha qatnashgan,ma’ruza matnni yozgan,o’quv qurollari to’liq bo’lgan,adabiyotlardan foydalanishni bilgan	3
4	Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko’nikmalarni 55% dank am o’zlashtirgan o’quvchilar	2

Izoh: O’quv dasturining mantiqan tugallangan bo’limi bo’yicha o’quvchi albatta baholanadi va natijasi o’tish balidan 3 ball past bo’lganda qayta nazorat belgilanadi.

2-ILOVA
Slaydlarni namoyishi va mavzu bo'yicha asosiy nazariy holatlari

J MAVZU. KIMYOVIY VA BIOLOGIK OMILLARNING MIKROORGANIZMLARGA TA’SIRI
Reja:

1. 
   Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlar hayot faoliyatiga ta’siri.
   
2. 
   Kimyoviy omillarning mikroorganizmlarga ta’siri
   
3. 
   Biologik omillarning mikroorganizmlarga ta’siri.
   

Kislorod. Mikroorganizmlaming kislorodga bo‘lgan muhtojligi ham xar xil bo‘ladi. Bu hodisani birinchilardan bo‘lib, fransuz olimi Lui Paster aniqlagan. Uning ta’kidlashicha, ba’zi bir mikroorganizmlar kislorodga doimiy ravishda muhtojlik sezsa, ba’zi-birlari butunlay kislorodsiz muhitda yashaydilar. 0‘sishi, rivojlanishi, ko'payishi kislorodga bog‘liq bo‘lgan mikroorganizmlar aerob, kislorodsiz muhitda yashaydiganlari esa anaerob mikroorganizmlar deb ataladi. Ammo, ba’zi bir mikroorganizmlar rivojlanishi uchun kislorodni bor yoki yo‘qligi unchalik ta’sir ko‘rsatmaydi.



L'muman olganda, mikroorganizmlar kislorodga bo'lgan lalabiga qarab 4 guruhga boMinadi:
/. obligat (haqiqiy) aeroblar;

2. 
   haqiqiy anaeroblar;
   
3. 
   fakultativ (short bo 'Imagan) anaeroblar;
   
4. 
   mikmaenj/illar.
   

Obligat aeroblar faqat moddalami kislorod yordamida oksidlanishi natijasida olinadigan energiya hisobida rivojlanadilar. Shuning uchun ham ularni hayoti kislorod bilan bog‘Iiq. Obligat anaeroblar, oksidlanish rcaksiyalarida vodorodning akseptori sifatida nitratlar, sulfatlar yoki boshqa oksidlangan moddalardan foydalanadilar. Fakultativ anaeroblar yashashi uchun kislorodni bo‘Iishi yoki bo‘lmasligi unchalik katta rol o‘ynamaydi. Mikroaerofillar, juda о/ miqdorda kislorod saqlagan muhitda rivojlanadilar.

Kimyoviy omillarning mikroorganizmlarga ta’siri. Kimyoviy omillardan
muhitning pHi, kislorod va har xil kimyoviy moddalar, biologik omillardan esa mikroblarga qarshi moddalar, biostimulyatorlar diqqatga sazovordir.
Muhit reaksivasi - mikroorganizmlar rivojlanishiga oziqa muhitini nordonligi yok ishqorliligi katta tasir ko'rsatadi. Oziqa muhitining bunday xususiyati, muhit tarkibiga kirgan kimyoviy elcmentlami suvli sharoitda clcktrolitik dissotsiatsiyasi natijasida kelib chiqadi. Biologik jarayonlar bilan aloqador kimyoviy reaksiyalar, muhitdagi vodorod Ionian miqdoriga bogMiq boMib, bu ko‘rsatkich pH (pH- vodorod ionining I IQ o'nlamchi logarifmining manfiy ko'rsatkichi) bilan belgilanadi. pH I dan 14 gacha bclgilanib, 1 dan 6 gacha nordon, 7 ncytral, 8 dan 14 gacha ishqoriy muhit deb hisoblanadi.

Biologik omillarning mikroorganizmlarga ta’siri. Tabiiy sharoitlarda, shu jumladan, oziq-ovqat mahsulotlarida, mikroorganizmlaming turli vakillari birgalikda rivojlanadilar. Ular orasida qaror topgan o‘zaro ta’sir va munosabat turlicha bo'ladi. Ayrim hollarda ikki yoki undan ortiq mikroorganizm turlarining birgalikda hayot kcchirishi o'zaro foydali bo‘lishi va, hatto, birgalikda ular yakka holda hayot kcchirganlaridan yaxshiroq hayot kechirishlari mumkin. Bunday o'zaro ta’sir simbioz deyiladi. Simbiontlar orasida mikroorganizmlar hayot faoliyati mahsulotlarining o'zaro almashtirib o'zlashtirishi ham kuzatiladi. Simbiozga misol qilib sut achitqi baktcriyalari va achitqi zamburug'larining birgalikda rivojlanishlarini keltirish mumkin.

80

3-ILOVA

Nazorat savollari

1. 
   Mikroorganizmlarga qanday tashqi muhit omillari ta’sir etadi?
   
2. 
   Kimyoviy omillarga qaysi omillar kiradi?
   
3. 
   Muhit reaksiyasi mikroorganizmlarga qanday ta’sir qiladi?
   
4. 
   Kislorod mikroorganizmlarga qanday ta’sir qiladi?
   
5. 
   Biologik omillar mikroorganizmlarga qanday ta’sir qiladi?
   

4-ILOVA
Kichik guruhlarda ishlash qoidasi

1. 
   O'quvchilar ishni bajarish uchun zarur bilim va malakalarga ega bo'lmog'i lozim.
   
2. 
   Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog'i lozim.
   
3. 
   Kichik guruh oldiga qo'yilgan topshiriqni bajarish uchun etarli vaqt ajratiladi.
   
4. 
   Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tayziqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur
   
5. 
   Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, oqituvchi ularga yo 'riqnoma berishi lozim.
   
6. 
   Nima bo'lganda ham muloqotda bo'ling, o'z fikringizni erkin namoyon eting.
   

Guruhlarga bo’lib topshiriq beradi va bajarganliklariga qarab baholanadi.



1-guruh

2-guruh

3-guruh

4-guruh

Guruhlar bildirgan fikrlarni keyingi guruhlar takrorlamasligi uchun diqqat bilan
eshitib, bir xil ma'lumotlarni o'chirib boradilar. Muammoni bahsga aylantirish kerak
emas. Ularni o'qituvchini o'zi asoslab xulosa yasashi va baholashi kerak.

81

5-ILOVA

Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar

Kimyoviy va biologik omillarning mikroorganizmlarga ta’sirini o’rganish

L_
Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlar hayot faoliyatiga ta’siri. ta’siri taxlilini tuzish

L_
Kimyoviy omillarning mikroorganizmlarga ta’sirini taxlilini tuzish

L_
Biologik omillarning mikroorganizmlarga taxlilini tuzish

L
Mavzu yuzasidan qo'shimcha ma'lumotlar taxlilini tuzish

O’qituvchi ko’rsatma beradi va yo’naltiradi

> f

4	4	4	4
Tashqi muhit	Kimyoviy	Biologik	Mavzu yuzasidan
omillarining	omillarning	omillarning	qo'shimcha
mikroorganizmlar	mikroorganizmlarga	mikroorganizmlarga	ma'lumotlar
hayot faoliyatiga	ta’sirini taxlilini	taxlilini taqdim	taxlilini taqdim
ta’siri.	taqdim etadilar	etadilar	etadilar
ta’siri taxlilini
taqdim etadilar
ж	t	ж	ж
Berilgan javoblar muxokama va taxlil qilinadi

6-ILOVA

Uyga vazifa

1. 
   O’tilgan mavzuni o’zlashtirish
   
2. 
   Mavzuga doir tushunchalar yuzasidan aqliy hujum tehnikasini yaratish
   

82

Nazariy o'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi 9-Mavzu: Tuproq, suv va havo mikroflorasi O'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi modeli

Vaqt 80	Ta’lim oluvchilar soni
O'quv mashg'ulot shakli va turi	Nazariy: to'liq o'quv mashg'uloti.
O'quv mashg'ulot rejasi	Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi. Tuproq mikroflorasi. Suv mikroflorasi. Havo mikroflorasi
O'quv mashg'ulotining maqsadi mikrobiologiya fan tizimi haqida umumiy tushuncha
O' qitishnatijasi	Ushbu mavzuni o'zlashtirish natijasida o'quvchilar laboratoriya asbob uskunalarda foydalanish, mahsulotlarning sifatini baholash kabi kasbiy kompetensiyalarga ega bo'ladilar.