O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

Gidrostatik bosim - hamma mikroorganizmlar ham gidrostatik bosimga bir xil chidamli cmas. 100-140 MPa bosimga hamda chuqur vakuumga ham chidamli mikroorganizmlar ma’lum. Ammo ko‘pchilik mikroorganizmlar ham tabiiy ham laboratoriya sharoitlarida mi’tadil sharoitda, ya’ni oddiy atmosfera bosimida yashab, o‘sib, rivojlanadilar.
1 larorat. Harorat - mikroorganizmlami tashqi muhit haroratiga chidamliligida katta ahamiyatga ega. Chunki, harorat nafaqat, mikroorganizmlami o‘sish tezligini, balki ulami yashash imkoniyatlarini ham belgilaydi.

1. 
   Fizikaviy omillarning mikroorganizmlarga ta’siri. Fizikaviy omillardan eng katta ahamiyatlisi - namlik, moddalar miqdori, harorat, bosim, radiatsiya, yorugiik bo‘lsa, kimyoviy omillarning ahamiyatlisi - muhitning pHi, kislorod va har xil kimyoviy moddalar; biologik omillardan esa mikroblarga qarshi moddalar, biostimulyatorlar diqqatga sazovordir.
   
2. 
   Namlik - mikroorganizmlar hujayrasida bir murakkab, makromoddalar parchalansa, boshqa bittasi kichik molekulalardan paydo boiadi. Har ikkala jarayon ham ko‘plab biokimyoviy jarayonlar natijasida amalga oshiriladi.
   

• 
  Har bir mikroorganizm o‘zming ma’lum o‘sish haroratiga ega. Mikroorganizmlar o‘sish va rivojlanishning haroratga bog‘liqligiga qarab, uch guruhga boTinadilar.
  

1. 
   psixrofillar;
   
2. 
   mezqfillar;
   
3. 
   termofillar.
   

• 
  Psixrofil mikroorganizmlami mi’tadil o‘sish harorati 15-20°C, mczofillamiki 25-27°C, termofillamiki esa 50°C dan oshmaydi.
  

74

3-ILOVA

Nazorat savollari

1. 
   Mikroorganizmlarga qanday tashqi muhit omillari ta’sir etadi?
   
2. 
   Fizikaviy omillarga qaysi omillar kiradi?
   
3. 
   Namlik mikroorganizmlarga qanday ta’sir qiladi?
   
4. 
   Harorat mikroorganizmlarga qanday ta’sir qiladi?
   
5. 
   Bosim mikroorganizmlarga qanday ta’sir qiladi?
   
6. 
   Yorug‘lik mikroorganizmlarga qanday ta’sir qiladi?
   

4-ILOVA
Kichik guruhlarda ishlash qoidasi

1. 
   O'quvchilar ishni bajarish uchun zarur bilim va malakalarga ega bo'lmog'i lozim.
   
2. 
   Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog'i lozim.
   
3. 
   Kichik guruh oldiga qo'yilgan topshiriqni bajarish uchun etarli vaqt ajratiladi.
   
4. 
   Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tayziqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur
   
5. 
   Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, oqituvchi ularga yo 'riqnoma berishi lozim.
   
6. 
   Nima bo'lganda ham muloqotda bo'ling, o'z fikringizni erkin namoyon eting.
   

Guruhlarga bo’lib topshiriq beradi va bajarganliklariga qarab baholanadi.



1-guruh

2-guruh

3-guruh

4-guruh

Guruhlar bildirgan fikrlarni keyingi guruhlar takrorlamasligi uchun diqqat bilan
eshitib, bir xil ma'lumotlarni o'chirib boradilar. Muammoni bahsga aylantirish kerak
emas. Ularni o'qituvchini o'zi asoslab xulosa yasashi va baholashi kerak.

75

Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar

5-ILOVA

Fizikaviy omillarning mikroorganizmlarga ta’sirini o’rganish

4	4	> f	> f
Tashqi muhit	Fizikaviy	Namlik.	Mavzu yuzasidan
omillarining	omillarning	Bosim taxlilini	qo'shimcha
mikroorganizmlar	mikroorganizmlarga	tuzish	ma'lumotlar
hayot faoliyatiga	ta’sirini taxlilini		taxlilini tuzish
ta’sirini taxlilini	tuzish
tuzish
ж	ж	ж	ж

ж

O’qituvchi ko’rsatma beradi va yo’naltiradi

> <

>	f	>	f	>	f	>	f
Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlar hayot faoliyatiga ta’sirini taxlilini taqdim etadilar		Fizikaviy omillarning mikroorganizmlarga ta’sirini taxlilini taqdim etadilar		Namlik. Bosim taxlilini taqdim etadilar		Mavzu yuzasidan qo'shimcha ma'lumotlar taxlilini taqdim etadilar

Berilgan javoblar muxokama va taxlil qilinadi
6-ILOVA
Uyga vazifa

1. 
   O’tilgan mavzuni o’zlashtirish
   
2. 
   Nazorat savollariga javob yozish
   

Nazorat savollari

1. 
   Mikroorganizmlarga qanday tashqi muhit omillari ta’sir etadi?
   
2. 
   Fizikaviy omillarga qaysi omillar kiradi?
   
3. 
   Namlik mikroorganizmlarga qanday ta’sir qiladi?
   

76

Nazariy o'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi 8-Mavzu: Kimyoviy va biologik omillarning mikroorganizmlarga ta’siri O'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi modeli

Vaqt 80	Ta’lim oluvchilar soni
O'quv mashg'ulot shakli va turi	Nazariy: to'liq o'quv mashg'uloti.
O'quv mashg'ulot rejasi	Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlar hayot faoliyatiga ta’siri. Kimyoviy omillarning mikroorganizmlarga ta’siri Biologik omillarning mikroorganizmlarga ta’siri.
O'quv mashg'ulotining maqsadi mikrobiologiya fan tizimi haqida umumiy tushuncha
O' qitishnatijasi	Ushbu mavzuni o'zlashtirish natijasida o'quvchilar laboratoriya asbob uskunalarda foydalanish, mahsulotlarning sifatini baholash kabi kasbiy kompetensiyalarga ega bo'ladilar.
Pedagogikvazifalar: Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlar hayot faoliyatiga ta’siri bilan tanishtirish. Kimyoviy omillarning mikroorganizmlarga ta’sirini tushuntirish. Biologik omillarning mikroorganizmlarga ta’siri ochib berish va boshq.	O'quv faoliyati natijalari: Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlar hayot faoliyatiga ta’sirini ko'rsatadilar. Kimyoviy omillarning mikroorganizmlarga ta’sirini aytib beradilar. Biologik omillarning mikroorganizmlarga ta’sirini tartibli ravishda izohlab beradilar.
O'qitish metodlari	Ma’ruza/ suhbat/ baxs/ fanga doir boshqalar.
O'qitish vositalari	Matnlar, yozuvlar taxtasi, slaytlar, proektor, kompyutr.
Qaytar aloqaning usul va vositalari	Ogzaki nazorat: savol-javob.
Oquv faoliyatini faoliyatini tashkil etish shakli	Guruh shaklida
O'qitish sharoiti	Auditoriya xonasida
Qaytar aloqaning usul va vositalari	savol-javob, test, bajarilgan o’quv topshiriqlarni baholash.

77

O'quv mashg'ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlar va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O'qituvchi	Ta’lim oluvchi
1- O'quv mashg'ulotiga kirish (5 daqiqa)	Tashkiliy qisim: 1. O'quvchilarning davomati va darsga tayyorgarligini aniqlash	Mashg'ulotga tayyorlanadilar
II Asosiy bosqich (65daqiqa)	Tayanch bilimlarni faollashtirish; 1 .Uyga berilgan vazifalarni nazorat qiladi va o’tilgan mavzu bo'yicha savollar beriladi. Maqsad va vazifani belgilanishi; Mashg'ulotning nomi, rejasa, maqsad va o'qitish natijalari bilan tanishtirish. Mustaqil ishlash bo'yicha adabiyotlar bilan tanishtiradi; O'quv mashg'ulotida o'quv ishlarini baholash mezoni va ko'rsadkichlari bilan tanishtiradi.(1 -ilova) Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish: Tezkor-so'rov, savol-javob, aqliy xujum, o'ylang va juftlikda fikir almashing va boshqa texnikalar orqali bilimlarini faollashtiradi. Yangi o'quv materialini mustahkamlash: Nazariy mashg'ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq, o'qitish jarayonini tashkil etish bo'yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi: Slaydlarni Pover Point tartibida namoish va sharhlash bilan bo'yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi. (2-ilova) Yangi o'quv materialini mustahkamlash: Mustahkamlash uchun savollar beriladi.(3-ilova), Jarayon kechik guruxlarda etilishini ma’lum qilinadi. Kichik guruhlarga bo'linadi, kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi (4- ilova), har bir guruhga topshiriq beradi (5- ilova) va baholash me’zoni bilan tanishtiradi. Ishni bajarish yo'riqnomasini beradi: Guruhlarda ishlashni boshlashga ruxsat beradi. Har bir kichik guruh ishtirokchisi	Uy vazifasini taqdim etadilar. Savollarga javob beradilar. Mavzu nomini va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar.Yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqlarni yozib oladilar. Kichik guruhlarga bo'linadilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadilar. Har bir guruh o'z topshiriq varaqlari bo'yicha faoliyatini boshlaydi.

78

	vazifani bajarish tartibini tushunganligini aniqlash maqsadida qaytar aloqa o'tkadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslaxatlar beradi. Ishga ajratilgan vaqt tugaganini ma’lum qiladi, guruhlar taqdimotini tashkil etadi. Guruh a’zolariga diqqat bilan ishitishlarini va savolar berishlarini, shu bilan birga o'zaro bir-birlarini baholashlarini eslatadi. Javoblarni to'ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi: Guruhlar ishini o'zaro baholashni o'tkazadi, mavzuning har bir qismi bo'yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayt etishlarini eslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi ahamyatlari bilan bog'lab mavzuni yakunlaydi.	Har bir guruh sardorlari chiqib o'z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Berilgan qo'shimcha savollarga javob beradilar. Guruh ish natijalarini o'zaro baholaydilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.