O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

Infeksiya haqidagi ta’limot va patogen mikroblar ta’rifi. Patogen mikroblaming toksinlari.

Infeksion jarayonning paydo bo‘lish sharoiti va ta’rifi.

Infeksiya turlari, manbalari va o^£tish yo‘llari. Immunitet turlari, organizmning tabiiy himoya vositalari.

Oziq-ovqat infeksiyalari. Oziq-ovqatdan zaharlanish kasalliklari.

Yuqumli infeksion kasalliklar.

Zamburug‘ tabiatli oziq-ovqat intoksikatsiyasi. Oziq-ovqat toksikoinfeksiyasi.

• 
  Infeksion kasalliklar odamzodga juda qadimdan ma’lum. Qadim zamon xalqlari yuqumli kasalliklarning sabablari (etiologiyasi)ni to‘g‘ri tasawur eta olmaganlar, albatta. Masalan, taniqli grek olimi Gippokrat asarlarida havoning miazmalar deb ataluvchi zaharli bug'lari yuqumli kasalliklarga sabab bo‘ladi, degan taxminiy fikr aytiladi. XVI asrdagina italg‘yan olimi Frakastor odamdan odamga o^£tadigan yuqumli, kontagiya haqidagi yangi tushunchani birinchi bo^£lib fanga kiritdi.
  
• 
  Infeksion kasalliklarning aniq etiologiyasi XIX asrning ikkinchi yarmida va XX asrning boshlarida meditsina mikrobiologiyasiga asos solgan olimlarning bir qancha ajoyib ishlari natijasida aniqlandi.
  

561

• 
  Odamning har qanday infeksion kasalligiga muayyan turli mikroorganizm sabab bo'lishi haqidagi masala o‘sha ishlar tufayli uzil- kesil hal etildi. Mikroorganizmlarning ana shu turlarini tabiatda mavjud bo‘lgan boshqa hamma mikroorganizmlardan - saprofitlardan ajratish uchun kasallik tug ‘diruvchi yoki patogen mikroorganizmlar deb ataladi.
  
• 
  Saprofit mikroblaming odam organizmi bilan o‘zaro uzoq evolyusion ta’sir etishi natijasida shu mikroblardan patogen mikroblar vujudga kelganligi shubhasiz.
  

• 
  Ekzotoksinlar bir muncha kam chidamliligi bilan ta’riflanadi; isitish, yorug‘lik va turli kimyoviy moddalar ta’sirida oson parchalanadi. Ekzotoksinlarning yana bir xossasi shuki, ular g‘oyat kichik dozada ta’sir etadi Mikroblarning ekzotoksinlari eng kuchli zaharlardan biridir.
  
• 
  Hayvon organizmiga kirgan ekzotoksinlar darhol ta’sir ko‘rsatmay, muayyan inkubatsion davr - bir necha soat, bir sutkaga qadar va undan ortiq vaqtdan keyin ta’sir etadi. Ekzotoksinlarning turli kimyoviy zaharlardan muhim farqi ham shu.
  
• 
  Endotoksinlar ekzotoksinlardan farq qilib, qat’iy spetsifik bo^clmaydi va organizmga kiritilgan taqdirda bosh og‘rig^£i, darmonsizlik, halloslash va shu kabi umumiy zaharlanish belgilarini yuzaga chiqaradi.
  

562

• 
  Infeksion jarayonning paydo bo‘lish sharoiti va ta’rifi. Infeksion jarayon yuzaga chiqishi uchun faqat patogen mikroblaming o‘zi kifoya qilmaydi. Mikrob muayyan darajada virulent bo‘lishi va bundan tashqari, organizmga yetarli miqdorda kirishi kerak, lekin ba’zi bir kasalliklarda, masalan, septik kasalliklarda bakteriya xojayralarining soni unchalik katta rol o‘ynamaydi. Mikroblaming kichik dozalari kirgan joyida osonlik bilan yo‘q qilinishi mumkin va infeksion kasallik yuzaga chiqmasligi tabiiy.
  
• 
  Mikroblaming miqdoridan tashqari, bir qancha hollarda organizmga mikroblaming qayerdan kirganligi ham ahamiyatli.
  

Yuqorida aytganimizdek, infeksion jarayonning vujudga kelishida mikroorganizmlarning holati eng muhim ahamiyatga egadir.

• Organizmning muayyan infeksiyaga moyiUigi kasallik avj olishi uchun birinchi zarur shartdir. Odamlar ba’zi infeksiyalarga (qizamiq, toshmali til) juda ham moyil bo‘lgani holda, qorin tifi kabi kasalliklarga unchalik moyil bo‘lmaydi (40-50%), juda oz kishilargina serebrospinal meningitga moyil bo‘ladi. Odamning yoshi katta ahamiyatga ega. Masalan, 6 oylikkacha bolalarda qizamiq, difteriya juda kamdan- kam kuzatiladi, lekin shu kasalliklar 1 yoshdan 8 yoshgacha bolalarda ko‘proq uchraydi. Katta yoshdagi kishilar ko‘k yo‘tal, skarlatina bilan kamdan-kam kasallanadi.

563

•