O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

50

3-ILOVA

Nazorat savollari

1. 
   Bakteriyalar qanday yo‘llar bilan ko‘payadi?
   
2. 
   Bakteriyalar har necha minutda ikkiga bo‘linish yo‘li bilan ko‘payadilar?
   
3. 
   Bakteriyalar noqulay sharoit hosil bo‘lganda qanday himoya vositasidan foydalanadilar?
   

4-ILOVA
Kichik guruhlarda ishlash qoidasi

1. 
   O'quvchilar ishni bajarish uchun zarur bilim va malakalarga ega bo'lmog'i lozim.
   
2. 
   Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog'i lozim.
   
3. 
   Kichik guruh oldiga qo'yilgan topshiriqni bajarish uchun etarli vaqt ajratiladi.
   
4. 
   Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tayziqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur
   
5. 
   Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, oqituvchi ularga yo 'riqnoma berishi lozim.
   
6. 
   Nima bo'lganda ham muloqotda bo'ling, o'z fikringizni erkin namoyon eting.
   

Guruhlarga bo’lib topshiriq beradi va bajarganliklariga qarab baholanadi.



1-guruh

2-guruh

3-guruh

4-guruh

Guruhlar bildirgan fikrlarni keyingi guruhlar takrorlamasligi uchun diqqat bilan eshitib, bir xil ma'lumotlarni o'chirib boradilar. Muammoni bahsga aylantirish kerak emas. Ularni o'qituvchini o'zi asoslab xulosa yasashi va baholashi kerak.

51

5-ILOVA

Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar

Bakteriyalarning kopayishi, spora hosil qilishi va sistematikasini o’rganish

4	> f	> f	4
Bakteriyalarning	Bakteriyalarning	Bakteriyalarning	Mavzu yuzasidan
ko‘payishini	spora hosil	sistematikasi	qo'shimcha
taxlilini tuzish	qilishini taxlilini	taxlilini tuzish	ma'lumotlar
	tuzish		taxlilini tuzish
ж	ж	ж	ж

ж

O’qituvchi ko’rsatma beradi va yo’naltiradi

> <

4	4	4	4
Bakteriyalarning	Bakteriyalarning	Bakteriyalarning	Mavzu yuzasidan
ko‘payishini	spora hosil	sistematikasi	qo'shimcha
taxlilini taqdim	qilishini taxlilini	taxlilini taqdim	ma'lumotlar
etadilar	taqdim etadilar	etadilar	taxlilini taqdim etadilar
ж	T	ж	ж

Berilgan javoblar muxokama va taxlil qilinadi

6-ILOVA
Uyga vazifa

1. 
   O’tilgan mavzuni o’zlashtirish
   
2. 
   Mavzuga doir tushunchalar yuzasidan aqliy hujum tehnikasini yaratish
   

52

Nazariy o'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi 4-Mavzu: Ultramikroblarning tuzilishi va xususiyatlari O'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi modeli

Vaqt 80	Ta’lim oluvchilar soni
O'quv mashg'ulot shakli va turi	Nazariy: to'liq o'quv mashg'uloti.
O'quv mashg'ulot rejasi	Viruslarning aniqlanishi. Viruslarning tuzilishi va klassifikatsiyasi. Bakteriofaglarning aniqlanishi. Bakteriofaglarning tuzilishi va bakteriya hujayrasiga kirishi.
O'quv mashg'ulotining maqsadi mikrobiologiya fan tizimi haqida umumiy tushuncha
O' qitish natijasi	Ushbu mavzuni o'zlashtirish natijasida o'quvchilar laboratoriya asbob uskunalarda foydalanish, mahsulotlarning sifatini baholash kabi kasbiy kompetensiyalarga ega bo'ladilar.
Pedagogik vazifalar: Viruslarning aniqlanish tasnifini berish. Viruslarning tuzilishi va klassifikatsiyasini tushuntirish. Bakteriofaglarning tuzilishi va bakteriya hujayrasiga kirishini ochib berish va boshq.	O'quv faoliyati natijalari: Viruslarning aniqlanishini tasniflaydilar. Viruslarning tuzilishi va klassifikatsiyasini aytib beradilar. Bakteriofaglarning tuzilishi va bakteriya hujayrasiga kirishini tartibli ravishda izohlab beradilar.
O'qitish metodlari	Ma’ruza/ suhbat/ baxs/ fanga doir boshqalar.
O'qitish vositalari	Matnlar, yozuvlar taxtasi, slaytlar, proektor, kompyutr.
Qaytar aloqaning usul va vositalari	Ogzaki nazorat: savol-javob.
Oquv faoliyatini faoliyatini tashkil etish shakli	Guruh shaklida
O'qitish sharoiti	Auditoriya xonasida
Qaytar aloqaning usul va vositalari	savol-javob, test, bajarilgan o’quv topshiriqlarni baholash.

53

O'quv mashg'ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlar va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O'qituvchi	Ta’lim oluvchi
1- O'quv mashg'ulotiga kirish (5 daqiqa)	Tashkiliy qisim: 1. O'quvchilarning davomati va darsga tayyorgarligini aniqlash	Mashg'ulotga tayyorlanadilar
II Asosiy bosqich (65daqiqa)	Tayanch bilimlarni faollashtirish; Uyga berilgan vazifalarni nazorat qiladi va o’tilgan mavzu bo'yicha savollar beriladi. Maqsad va vazifani belgilanishi; Mashg'ulotning nomi, rejasa, maqsad va o'qitish natijalari bilan tanishtirish. Mustaqil ishlash bo'yicha adabiyotlar bilan tanishtiradi; O'quv mashg'ulotida o'quv ishlarini baholash mezoni va ko'rsadkichlari bilan tanishtiradi.(1 -ilova) Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish: Tezkor-so'rov, savol-javob, aqliy xujum, o'ylang va juftlikda fikir almashing va boshqa texnikalar orqali bilimlarini faollashtiradi. Yangi o'quv materialini mustahkamlash: Nazariy mashg'ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq, o'qitish jarayonini tashkil etish bo'yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi: Slaydlarni Pover Point tartibida namoish va sharhlash bilan bo'yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi. (2-ilova) Yangi o'quv materialini mustahkamlash: Mustahkamlash uchun savollar beriladi.(3-ilova), Jarayon kechik guruxlarda etilishini ma’lum qilinadi. Kichik guruhlarga bo'linadi, kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi (4- ilova), har bir guruhga topshiriq beradi (5- ilova) va baholash me’zoni bilan tanishtiradi. Ishni bajarish yo'riqnomasini beradi: Guruhlarda ishlashni boshlashga ruxsat beradi. Har bir kichik guruh ishtirokchisi	Uy vazifasini taqdim etadilar. Savollarga javob beradilar. Mavzu nomini va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar.Yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqlarni yozib oladilar. Kichik guruhlarga bo'linadilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadilar. Har bir guruh o'z topshiriq varaqlari bo'yicha faoliyatini boshlaydi.

54

	vazifani bajarish tartibini tushunganligini aniqlash maqsadida qaytar aloqa o'tkadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslaxatlar beradi. Ishga ajratilgan vaqt tugaganini ma’lum qiladi, guruhlar taqdimotini tashkil etadi. Guruh a’zolariga diqqat bilan ishitishlarini va savolar berishlarini, shu bilan birga o'zaro bir-birlarini baholashlarini eslatadi. Javoblarni to'ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi: Guruhlar ishini o'zaro baholashni o'tkazadi, mavzuning har bir qismi bo'yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayt etishlarini eslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi ahamyatlari bilan bog'lab mavzuni yakunlaydi.	Har bir guruh sardorlari chiqib o'z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Berilgan qo'shimcha savollarga javob beradilar. Guruh ish natijalarini o'zaro baholaydilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
III Yakuniybosqich (5 daqiqa)	Mashg'ulot yakuni: Faol ishtirok etgan o'quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi. Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg'lotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo'riqnoma beradi. (6-ilova)	Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

55

1-ILOVA
Mikrobiologiya” fanidan o’quvchilarning bilimini baholash mezoni.

T/r	Mezonlar	Baho
1	Olgan bilimlarini ishlab chiqarishda qo’llay oladigan,ushbu fanni boshqa fanlar bilan bog’lay oladigan,mustaqil ish va vazifalarini to’liq bajaradigan va yangilik kiritishga intilgan,har jixatdan boshqa o’quvchilarga o’rnak bo’ladigan	5
2	O’quv ko’rgazmali qurollardan foydalana oladigan,olgan bilimlarini xalq xo’jaligidagi o’rnini to’g’ri tushungan,mustaqil fikrlay oladigan,olgan bilimlarini tushuntirib bera oladigan	4
3	Darslarda 95 % gacha qatnashgan,ma’ruza matnni yozgan,o’quv qurollari to’liq bo’lgan,adabiyotlardan foydalanishni bilgan	3
4	Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko’nikmalarni 55% dank am o’zlashtirgan o’quvchilar	2

Izoh: O’quv dasturining mantiqan tugallangan bo’limi bo’yicha o’quvchi albatta baholanadi va natijasi o’tish balidan 3 ball past bo’lganda qayta nazorat belgilanadi.

2-ILOVA
Slaydlarni namoyishi va mavzu bo'yicha asosiy nazariy holatlari

3. 
   MAVZU. ULTRAMIKROBLARNE4G Tl/JI.ISHI VA XU8USIYATLARI
   

REJA:

1. 
   Viruslaming aniqlanishi.
   
2. 
   Viruslaming tuzilishi va klassifikatsiyasi.
   
3. 
   Bakteriofaglarning aniqlanishi.
   
4. 
   Bakteriofaglarning tu/ilishi va bakteriya hujayrasiga kirishi.
   

Filtrlanuvchi viruslar. 1-lay ot hujayraviy va hujayrasiz shakllarga ajratiladi. Hayotning hujayrasiz shakllariga viruslami kiritish mumkin. Viruslar hujayradan tashqanda tiriklikka xos xususiyatlami namoyon qila olmaydi. Viruslar hujayramng irsiy darajadagi parazitlandir. Hujayradan tashqanda ular knstallar shaklida bo'ladi Ular faqat hujayra ichiga kirgandan so‘ng metabolitik jarayonlami namoyon qiladi Shuning uchun viruslami hayotning hujayrasiz shakllanga kiritamiz.
Viruslar, bakteriyalar ham o‘ta olmaydigan filtrlardan hujayra va rivojlanish biologiyasi o‘ta olganligi uchun filirlanuvchiviruslar dcviladi.

XIX asming oxirida fitopatologlarning obekti sifatida patogen laming yangi guruht - viruslar yuzaga ehiqdi I 'iruslar inson, hayvon va o‘simliklarda kasallik qo'zg atuvchi juda mayda (submikroskopik - yorug'lik mikroskoplarida ko‘rinmaydigan) orgamzmlardir Ular hujayra tuzilishiga ega cmas, sun'iy ozuqa muhitlarida o'smaydi va faqat xojayin orgamzmmng tirik hujayralari ichida hayot kcchiradi.
1886 yilda gollandiyalik olim Л.Mayer (Adolph Mayer) mozaika (mozaika - chiporlanish) bilan zararlangan tamaki bargidan olingan shira sog'lom o'simlikka kiritilganda unda ham mozaika rivojlanishini aniqladi. Kasai o‘simlikda va undan olingan shirada zamburug'lar mavjud boMmagani sababli, Л.Mayer kasallikni bakteriya qo‘zg‘atadi, deb xulosa qildi.

1892 yilda rus tadqiqotchisi D.I.Ivanovskiy (1864­1920) zararlangan tamaki bargi shirasidagi tamaki mozaikasi kasalligini qo‘zg‘atuvchi organizm baktcrial filtrdan o‘ta olishini, dcmak, qo'zg'atuvchi bakteriya emasligini isbotladi. Ammo D.I. Ivanovskiy tamaki mozaikasini birorta baktcriyaning toksini yoki juda mayda, baktcrial filtrdan ham o‘ta oladigan bakteriya qo‘zg‘atishi mumkin, dcgan xulosaga keldi.
1898 yilda yilda M.U.Beyerink (Martinus Willem Beijerink) (1851-1931) D.I.Ivanovskiy tajribalaridan bazilarni takrorladi va tamaki mozaikasini mikroorganizm emas, balki “infeksion tirik suyuqlik” qo’zg atadi va bu suyuqlikning nomi “virus” deb xulosa qildi. Virus so‘zi (lotinchadan olingan) zahar ma’nosini bildiradi.

Я		Бактериофаг 2
Мураккаб «прус, tap \fшнчча ^ойикка ка ашрияну V J		башл плаеппша щасшнка Фпориотпар ^

Baklcriolag hujayra tuzilishi