O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

O‘zbekistonda tashqi savdo aylanmasi va uning tarkibi, 

(% hisobida)

156

 

                                 30.3-jadval  

 

Кo‘rsatkichlar 

2000  2002  2005  2008  2012  2015  2016 

Tashqi 

savdo 

aylanmasi 

Eksport 

Import 

 

100,0 

52,5 

47,5 

 

100,0 

52,4 

47,6 

 

100,0 

56,9 

43,1 

 

100,0 

60,7 

39,3 

 

100,0 

54,2 

45,8 

 

100,0 

49,4 

50,6 

 

100,0 

50,1 

49,9 

Eksport - jami 

Shu jumladan: 

Tovarlar 

Xizmatlar 

 

Import - jami: 

Shu jumladan: 

Tovarlar 

Xizmatlar 

100,0 

 

86,3 

13,7 

 

100,0 

 

91,5 

8,5 

100,0 

 

84,1 

15,9 

 

100,0 

 

89,4 

10,6 

100,0 

 

87,8 

12,2 

 

100,0 

 

89,6 

10.4 

100,0 

 

89,6 

10,4 

 

100,0 

 

94,3 

5,7 

100,0 

 

83,8 

16,2 

 

100,0 

 

93,9 

6,1 

100,0 

 

74,8 

25,2 

 

100,0 

 

92,3 

7,7 

100,0 

 

73,7 

26,3 

 

100,0 

 

93,4 

6,6 

 

Biroq  Proteksionizm,  ya’ni  erkin  savdo  yo‘lidagi  to‘siqlar 

xalqaro  ixtisoslashuvdan  olinadigan  nafni  kamaytiradi  yoki  yo‘qqa 

chiqaradi. 

Erkin  savdo  yo‘lida  juda  ko‘p  to‘siqlar  mavjud  bo‘ladi. 

Ularning asosiylari quyidagilar: 

boj  to‘lovlari  import  tovarlarga  aksiz  soliqlari  hisoblanadi,  u 

daromad olish maqsadida yoki himoya uchun kiritilishi mumkin; 

import  kvotalari  yordamida  ma’lum  bir  vaqt  oralig‘ida  import 

qilinishi mumkin bo‘lgan tovarlarning eng yuqori hajmi o‘rnatiladi; 

ta’rifsiz to‘siqlar deyilganda litsenziyalash tizimi, mahsulot sifa-

tiga  standartlar  qo‘yish  yoki  oddiy  ma’muriy  taqiqlashlar 

tushuniladi; 

eksportni  ixtiyoriy  cheklashlar  savdo  to‘siqlarining  nisbatan 

yangi  shakli  hisoblanadi.  Bu  holda  chet  el  firmalari  o‘zlarining 

ma’lum mamlakatga eksportini «ixtiyoriy» cheklaydi. 

                                                           

156

 O‘zbekiston Respublikasining rasmiy statistik ma’lumotlari asosida hisoblangan. 

---

626 

Mamlakatlar  xalqaro  savdo  yordamida  o‘zlarining  davlatlararo 

ixtisoslashuvini  rivojlantirishi,  resurslar  unumdorligini  oshirishi  va 

shu orqali ishlab chiqarishning umumiy hajmini ko‘paytirishi mum-

kin.  Alohida  davlatlar,  eng  yuqori  nisbiy  samaradorlik  bilan  ishlab 

chiqarish  mumkin  bo‘lgan  tovarlarga  ixtisoslashishi  va  ularning 

o‘zlari  samarali  ishlab  chiqarish  holatida  bo‘lmagan  tovarlarga 

ayriboshlash hisobiga yutish mumkin. 

Bu yerda «mamlakatlar nima uchun savdo-sotiq qiladi?» degan 

savol  tug‘iladi.  Birinchidan,  iqtisodiy  resurslar  dunyo  mamlakatlari 

o‘rtasida  juda  notekis  taqsimlangan:  mamlakatlarning  iqtisodiy 

resurslar bilan ta’minlanishi keskin farqlanadi. Ikkinchidan, turli xil 

tovarlarni  samarali  ishlab  chiqarish  har  xil  texnologiya  yoki 

resurslar  uyg‘unlashuvini  talab  qiladi.  Bu  ikki  holatning  xalqaro 

savdoga  ta’sirini  oson  tushuntirish  mumkin.  Masalan,  Yaponiya 

ko‘p 

va 

yaxshi 

tayyorlangan 

ishchi 

kuchiga  ega,  malakali 

mehnat 

ortiqcha 

bo‘lganligi sababli arzon 

turadi. 

Shu 

sababli, 

Yaponiya 

tayyorlash 

uchun  ko‘p  miqdorda 

malakali  mehnat  talab 

qilinadigan  turli-tuman 

mehnat  sig‘imli  tovar-

larni 

samarali 

ishlab 

chiqarishga  ixtisoslash-

gan.  Avstraliya  esa  aksincha,  juda  keng  maydonlarga  ega  bo‘lgan 

holda yetarli bo‘lmagan miqdorda inson resurslari va kapitalga ega. 

Qisqacha aytganda, himoya qilinadigan tarmoqlar savdo to‘siq-

larini  kiritishdan  oladigan  foyda,  butun  iqtisodiyot  uchun  ancha 

katta yo‘qotish hisoblanadi.