O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

 

 

13.7-chizma. Budjet chizig‘i. 

 

Agar  barcha  daromad  A  tovarni  sotib  olishga  sarflansa,  narx-

larning mavjud darajasida iste’molchi uning К nuqtaga teng bo‘lgan 

miqdoriga  ega  bo‘ladi,  bunda  u  B  tovarning  biror  donasini  ham 

xarid  qila  olmaydi.  Boshqa  shunday  vaziyat  yotiq  o‘qning  M 

nuqtasida aks etadi. 

  К  va  M  nuqtalarni  bog‘lovchi  chiziq  budjet  cheklanganligini 

ifodalaydi.  Narx  va  daromadlarning  mavjud  darajasida  iste’molchi 

ikki  tovarning  budjet  chizig‘i  tashqarisidagi  har  qanday  uyg‘un-

lashgan miqdorini xarid qila olmaydi. 

  Iste’molchi  tovarlarni  xarid  qilishning  muvozanati  nuqtasi 

mavjud  cheklangan  daromadlar  darajasida  mumkin  bo‘lgan 

maksimal  naflilikni  ifodalaydi.  Muvozanatli  nuqtaga  erishgach 

iste’molchi  o‘z  xaridining  tarkibini  o‘zgartirishga  har  qanday 

rag‘batni yo‘qotadi, chunki bu naflilikning yo‘qotilishini bildiradi. 

Shunday 

qilib, 

iste’molchi 

xatti-harakatini 

tushunishda 

iste’molchi budjetining cheklanganligi muhim ahamiyat kasb etadi. 

Budjet  cheklanganligi  iste’molchining  muayyan  pul  daromadlari 

mavjudligi  sharoitida  narxlarning  muayyan  darajasida  u  yoki  bu 

turdagi tovarlarning ma’lum cheklangan miqdorini sotib olish imko-

niyati  orqali  ifodalanadi

69

.  Iste’molchi  budjetining  cheklanganligini 

                                                           

69

 Economics : principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth 

edition, McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 362, 372 bet. 

---

260 

grafikda ikki turdagi tovarni sotib olishning turli kombinatsiyalarini 

ko‘rsatuvchi budjet chizig‘i (budget line) shaklida ifodalanadi. 

Iste’molchi  budjeti  chizig‘ining  holatiga  uning  daromadlari  va 

tovarlar narxining o‘zgarishi ta’sir ko‘rsatishi mumkin.  

Misol uchun, iste’molchi daromadining muayyan miqdorida 20 

birlik  A  tovar  yoki  10  birlik  B  tovar  sotib  olish  mumkin  bo‘lsin. 

Birdaniga  sotib  olinishi  mumkin  bo‘lgan  har  ikkala  tovarning  turli 

kombinatsiyalari  G  budjet  chizig‘ida  joylashadi.  Agar  iste’molchi-

ning daromadi 2 barvar oshsa, u holda uning budjet chizig‘i ham te-

gishli  ravishda  G1  holatiga  siljiydi.  Aksincha,  daromadning  kama-

yishi, budjet chizig‘ining ham qisqarishiga va G2 holatiga siljishiga 

olib keladi.