O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

yiriklashtiris
h deb,
bir necha turdagi ishlab chiqarishlarni 
bir yirik korxonada jamlashga aytiladi.Yiriklashgan korxonalarda asosiy ishlab 
chiqarish bilan birgalikda yordamchi ishlab chiqarish ham mavjuddir. 
Yordamchi ishlab chiqarish asosiy ishlab chiqarish uchun bo‘lgan asbob - 
uskuna, energiya turlari bilan, zarur bo‘lganda dastgohlarni ta’mirlash va tuzatish 
uchun xizmat qiladi. Masalan: asbobsozlik, moslama, energiya ishlab chiqarish 
sexlari hamda mexanik ta’mirlash sexlari kiradi. Ishlab chiqarishni 
yiriklashtirishning asosiy maqsadi murakkab, juda katta hajmga ega bo‘lgan va 
ishlab chiqarishda uzoq davr hukm surmaydigan mahsulotlarni yetkazib berishdan 
iborat. Masalan: samolyotsozlik, kemasozlik va h.k.
Yiriklashgan ishlab chiqarishning foydali tomonlari: 

ishlab chiqarish jarayonlarining birgalikda ishlashi bunday korxonalarda har 
qanday murakkab mahsulotning qisqa vaqt ichida ishlab chiqarilishini ta’minlaydi; 

mavjud asosiy ishlab chiqarish fondlari samarali ishlatiladi. Chunki katta 
mehnat hajmi ishlab chiqarishda ishni bir kecha-kunduzda bir necha smenada tashkil 
qilinishiga shart-sharoit yaratadi; 

asosiy materiallar samarali ishlatiladi, chunki asosiy ishlab chiqarishning 
chiqindisidan xalq uchun keng iste’mol mollarini ishlab chiqarishga imkoniyat 
yaratiladi. 
Ishlab chiqarish yiriklashtirilgani sari ishlab chiqarishni boshqarish va unga 
xizmat ko‘rsatish sohasidagi umumiy xarajatlar mahsulot ishlab chiqarishning 
ko‘payishiga nisbatan kamroq darajada ortadi, bu ularni tejab qolishga olib keladi. 
Kamchiliglari: 

yirik korxonalarni loyihalash, qurish, ishga tushirish juda ko‘p vaqt talab 
qiladi; 

bunday korxonalarni qurishga va uni ishga tushirishga sarflanadigan 
mablag’lar uzoq vaqtdan keyin o‘zini qoplaydi. 
Kombinatsiyalashtirish
deb 
bir necha korxonalarni bir maydonda joylashib 
tayyor mahsulot ishlab chiqarishiga aytiladi. Kombinatsiyalashtirish natijasida 
kombinatlar paydo bo‘lib ular 3 xil bo‘ladi: 

---

51 

xomashyoga ketma-ket ishlov berib, undan tayyor mahsulot ishlab 
chiqaruvchi korxonalar. Masalan: metallurgiyakombinati, bunda cho‘yan, po‘lat va 
prokat ishlab chiqarish jarayonlari ketma-ket bajariladi; 

xomashyoni kompleks tarzda qayta ishlash, bu asosan neft, kimyo 
kombinatlari va rangli metallarni qayta ishlash kombinatlarini tashkil qilishda 
qo‘llaniladi; 

bir korxonaning ishlab chiqarishdagi chiqindilari ikkinchi korxona uchun 
xomashyo sifatida ishlatiladi. Masalan: yog’ochsozlik korxonalaridan chiqadigan 
qirindi va qipiqlardan karton va qipiq plitalar ishlab chiqaradigan korxonalar. 
Kombinatsiyalashgan korxonalarning foydali tomoni: 

ular eng yuqori mehnat unumdorligiga ega bo‘ladi, chunki ularda mehnatni 
mexanizatsiyalashtirish keng ko‘lamda qo‘llaniladi. 

korxonalarning omborlarida xomashyo zaxiralari deyarli ko‘p bo‘lmaydi. 

bunday korxonalarda yuklarni tashish uchun o‘zi yurar transport vositalaridan 
foydalanishga ehtiyoj bo‘lmaydi, chunki barcha mehnat buyumlarini bir ish joyidan 
boshqa ish joylariga uzatish jarayonlari avtomatik ravishda bajariladi.