O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Chaqaloqlarni operatsiyaga tayyorlash.  

Chaqaloqlar  xirurgiyasi  bo‟limiga  xar  xil  tug‟ma  kasallikli  bolalarni  (hazm 

qilish  trakti,  diafragma,  o‘pkalar,  qorin  oldingi  devori  va  boshqalar)  va  yiringli 

kasalliklar yotqiziladi.  

Operatsiyaga bola ma‘lum operatsiya oldi tayyorgarligidan keyin olinadi. 

Bunda  tayyorgarlik  hajmi  o‘tkaziladigan  operatsiya  turi  va  og‘irligiga  bog‘liq 

bo‘ladi.  Shuni  unutmaslik  kerakki,  chaqaloqlar  termoregulyatsiyasi  to‘liq 

shakllanmagan.  Chaqaloqlar  tez  sovuq  qotadi  va  sovuqni  yomon  qabul  qiladi. 

Shuning  uchun  ham  operatsiya  xonasida  maxsus  isitkichli  operatsiya  stoli 

bo‘lmasa  isitkich  olib  kelib  operatsiya  davomida  bolaga  qo‘yib  qo‘yiladi. 

Issiqlikni saqlash va sovuq  qotishni oldini  olish  maqsadida bola  oyoqlari paxta 

qo‘yib bintlanadi.  

Yana ma‘lumki, yuqori haroratda bola operatsiyani yomon o‘tkazadi. SHu 

sababli  operatsiyadan  oldin  bola  tana  haroratini  o‘lchash  va  shifokorga  aytish 

lozim.  Tana  harorati  38°Sdan  yuqori  bo‘lsa  shifokor  haroratni  tushiruvchi 

dorilar buyuradi.  

Bolalarni  shoshilinch  operatsiyaga  tayyorlash.  Umumiy  qoidalar.  Bemorlarni 

shoshilinch operatsiyaga tayyorlaganda quyidagilarni inobatga olish kerak. Cho‘zilgan 

har bir soat bola ahvolini og‘irlashtiradi va hayotga xavf soluvchi asoratlar rivojlanishiga 

olib  keladi.  Shu  sababli  ham  operatsiya  oldi  tayyorgarligi  minimum  darajada 

---

345 

 

qisqartiriladi. Qisqa vaqt ichida operatsiya muvaffaqiyatli o‘tishiga kerakli hamma narsa 

tayyorlanadi. 

Shoshilinch  operatsiya  o‘tkazilishiga  olib  kelingan  bemorlar  oshqozini 

ko‘pincha  to‘la  bo‘ladi.  Bemorni  operatsiya  xonasiga  olib  kirishdan  oldin 

oshqqozonga  zond  qo‘yiladi  va  oshqozon  bo‘shatiladi.  Bu  asosan 

ovqatlangandan  keyin  kam  vaqt  o‘tgan  bo‘lsa  juda  zarur  hisoblanadi.    Ushbu 

qoidani  buzish  operatsiya  stolida  bemorni  ovqat  massaliri  bilan  aspiratsiya 

bo‘lishiga va xavfli asoratlarni yuzaga kelishiga olib keladi. 

Ko‘pincha  bolalarda  shoshilinch  operatsiya  yiringli  xirurgik  infeksiya 

(appenditsit,  peritonit,  osteomiyelit,  destruktiv  pnevmoniya  va  h.o),  har  xil 

turdagi  ichak  tutilishlari  (tug‘ma,  chandiqli,  invaginatsiya),  travmatik 

shikastlanishlar (bosh miya shikastlanishi, qorin bo‘shlig‘i yopiq jarohati), qon 

ketish sababli o‘tkaziladi. 

Og‘ir  ahvolda  kelgan  bemorga  operatsiya  oldi  tayyorgarligi  qabul 

bo‘limidan  boshlanadi.  Bunda  quyidagi  tekshiruvlar  amalga  oshiriladi:  tana 

harorati,  pul‘s,  arterial  qon  bosimini  o‘lchash,  qon  guruhi,  rezus-faktor, 

gemoglobin,  gematokritni  aniqlash.  Qon  ketish,  ichak  tutilishi,  travmatik 

shikastlanishlarda  shoshilinch  operatsiyaga  kam  vaqt  qolgan  bo‘lsa  maxsus 

tekshiruvlar o‘tkazmasdan Ringer, glyukoza, plazma preparatlari v\i yuboriladi. 

Bu dezintoksikatsiya va buzilgan gidroion holatini tiklashga yordam beradi.  

Klinikaga  tashqi  qon  ketish  bilan  tushgan  bemorlar  alohida  ahamiyatga 

ega.  Qabul  bo‘limidayoq  qon  ketishini  to‘xtatishga  qaratilgan  muolajalar 

o‘tkazilishi lozim (jgut yoki steril bosib turuvchi bog‘lam qo‘yish). SHu yerda 

qon bosim o‘lchanadi, gemoglobin, gemotokrit aniqlanadi, ko‘p qon yo‘qotishda 

tezda  qon  o‘rnini  bosuvchi  preparatlar  quyiladi.  Bolani  tezda  operatsiya 

xonasiga olib kiriladi.  

Ichki qon ketishda, bemor qon aralash qusgan paytda oshqozon sohaga va 

ko‘krak  qafasiga  muzli  xalta  qo‘yiladi.  SHundan  keyingina  bemor  endoskopik 

tekshiruvga tayyorlanadi.  

---

346 

 

Og‘ir  xirurgik  infeksiya  bilan  bemorlar  uzoq  operatsiya  oldi 

tayyorgarligiga  muhtoj.  Operatsiyagacha  bemorni  og‘ir  holatdan  chiqarish 

lozim,  aks  holda  u  operatsiyani  ko‘tara  olmasligi  mumkin.  Bola  peritonit, 

suvsizlanish,  intoksikatsiya  alomatlari  bo‘lsa,  yurak-qon  tomir  sistemasi 

zararlansa  2-3  soat  buzilgan  funksiyalarni  tiklashga  va  dezintoksikatsiyaga 

qaratilgan tayyorgarlik o‘tkaziladi. Tomchi holda suyuqlik quyish  boshlanadi va 

operatsiya xonasida davom ettiriladi.  

Shunday qilib, operatsiya oldi tayyorgarligi bolalarni xirurgik davolashda 

katta o‘rin tutadi. U bola holatiga va yoshiga, operatsiya turiga va vaqtiga bohliq 

bo‘ladi.  Kichik  operatsiyalardan  oldin  klinik  tekshiruvlar  bilan  cheklaniladi. 

Katta va travmatik operatsiyalardan oldin  nafas olishni, gemodinamikani, suv-

tuz  almashinuvi  balansini  va  boshqa  xayotiy  a‘zolar  funksiyasini 

korreksiyalashga qaratilgan tayyorgarlik o‘tkaziladi.  

Bemor, qarindoshlari va tibbiyot hodimi orasidagi bir-birini tushunish va o‟zaro 

ishonch 

Shifokor  bilan  bemor  o‘rtasidagi  o‘zaro  tushunishni  asosiy  tamoyili  – 

qo‘llab-quvvatlashni his etish. Agar bemor shifokor yordam berayotganini sezib 

tushunsa, davolash jarayonida aktiv ishtirok etishga boshlaydi. Shifokor bemorni 

tushunsa,  shikoyatlariga  befarq  bo‘lmasa  bemor  o‘ylanadi.  Bu  his  shifokor 

quyidagilarni  gapirganda  mustahkamlanadi:  ―Men  Sizni  eshitaman  va 

tushunaman‖ yoki buni ko‘z qiri, bosh silkishi bilan maqullasa. Hurmat insonni 

shaxs  sifatida  qabul  qilishga  olib  keladi.  Asosan  bu  anamnez  yig‘ishda,  bemor 

hayoti  bilan  shifokor  qiziqqanda  yuzaga  keladi.  Hamdardlik  –  bemor  bilan 

muloqot  kalitidir.  Shifokor  bemorni  o‘rniga  o‘zini  qo‘yib  ko‘rishi  va  atrof-

muhitga uni ko‘zi bilan qarashi lozim. Bemorning ichki dunyosini tushunish va 

hisobga  olish,  bemor  nimani  his  qilayotganini  bilish,  mahalliy  va  umumiy 

sezgilarni  bilish,  bemorni  kasalligi  to‘g‘risida  tushunchaga  ega  bo‘lishi, 

sabablarini bilishi katta ahamaiyat kasb etadi.  

---

347 

 

Bemor  bilan  suhbatni  qat‘iy  qoidalari  yo‘q,  ammo  butun  dunyo 

shifokorlari umumiy deontologiya (grekcha deon – kerakli i logos – ta‘limot) – 

tibbiyot  xodimlarining  kasbiy  etikasiga  amal  qilishadi.  Bemorni  qalbini,  ichki 

hissiyotlarini  tinchlantirish  –  deontologiyaning  va  uning  effektivligini 

ko‘rsatuvchi asosiy omillaridir. Gippokrat qasami juda qadim zamonlarga borib 

taqaladi.  Keyinchalik  u  hujjat  sifatida  qabul  qilinib,  shifokorga  bir  qancha 

majburiyatlar yuklaydi, masalan:  



  shifokorlik sirini saqlash; 



 

bemorga yoki uning qarindoshlariga ma‘nan zarar yetkazadigan harakatlardan 

saqlanish; 



  kasbga sodiqlik. 

Shifokor  amaliyotining  asosiy  qoidalaridan  biri  bu  –  bemorga  yomonlik 

keltiruvchi  haraklarni  qilmaslik  yoki  ―yomonlik  qilma‖.  Tibbiyot  etikasining 

asosiy  tamoyillaridan  biri lotinchasiga shunday  nomlanadi: primum  non nosere 

(―eng avvalo – yomonlik qilma‖). Har bir shifokor ye. Lambert fikrni tan oladi, 

ya‘ni  ―yordam  berib  bo‘lmaydigan  bemorlar  bor,  lekin  yomonlik  qilib 

bo‘ladigan  bemorlar  yo‘q‖.  Ma‘lumki,  ba‘zan  davolash  kasallikdan  og‘irroq 

bo‘ladi. Bu yerda gap dorilarni nojo‘ya ta‘siri, bir necha xil dorini birdan qabul 

qilganda  negativ  holatlarni  yuzaga  chiqishi,  tibbiyot  aralashuvidan  samara  va 

og‘irlashish riskini bir-biriga mos kelmasligi to‘g‘risidadir.  

Yaxshi shifokor – bu nafaqat professionalizm, ensiklopedik bilim, kerakli 

qarorlarni  qabul  qilish,  tibbiy  manipulyatsiya  texnikasini  egallash,  balki  bemor 

bilan  to‘g‘ri  suhbatlashishni  bilish  hamdir.  ―Shifokor‖  so‘zi  ―vrat‘‖  so‘zidan 

kelib chiqqan bo‘lib, qadimda ―gapirish‖ ma‘nosini bildiradi. Kuzatuvlar shuni 

ko‘rsatadiki,  malakali  shifokorlar  bemor  bilan  muloqotga,  anamnez  yig‘ishga, 

fizikal  ko‘rsatkichlariga  ko‘proq  e‘tibor  berishadi,  instrumental  va  labarator 

ko‘rsatkichlarni  ikkinchi  darajaga  qo‘yishadi.  Isbotlanishicha,  to‘g‘ri  tashhis 

anamnez  so‘roviga  ko‘ra  45-50%  holatlarda,  so‘rov  va  fizikal  tekshiruvlarga 

---

348 

 

ko‘ra 80-85% holatlarda qo‘yiladi.  Faqat 15-20% bemorlarda tashhis qo‘yishda 

chuqur labarator va instrumental tekshiruvlar kerak bo‘ladi.  

Bemor  bilan  suhbatlashishi  san‘ati,  dialog  qilish  nafaqat  shifokorning 

hoxishi, balki talantiga ham bog‘liq. Shifokor bemorni eshitishi va tinglay olishi 

lozim.