O’zbекisтоn rеspubliкаsi оliy vа o’rта махsus та’liм vаzirligi

Dars turi: O’QUV AMALIYOTI III - bosqich 4-15 guruhi uchun.
Ajratilgan vaqt: (80 daqiqa)
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.N.Toyloqov “Informatika ” T.2002
2.N.Sodiqova Prefariya va ofis qurilmani ta`mirlash . Toshkent “ILM ZIYO” 2012 yil
3.Sh .Razzaoqv Dasturlash . Toshkent “ILM ZIYO” 2011 yil
O`QUV JARAYONI REJASI

№	Ta’lim bosqichlari	Ajratilgan vaqtning taqsimoti	Ta’lim beruvchining faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Ta’lim vositalari	Ta’lim uslubi
1	Tayyorgarlik	15 daqiqa	Davomatni aniqlash va talabalarning tayyorgarligini tekshirish.	Amaliyot uchun zarur bo’lgan o’quv qurollarini tayyorlash	Kompyuter va ofis jihozlari, kodoskop, chizmalar, jadvallar, kitoblar, plakatlar, rasmlar.	Aralash
2	Kirish	40 daqiqa	Yangi mavzuni tushuntirish	Savol-javovlarda ishtirok etish.		Ma’ruza
3	Asosiy qism	10 daqiqa	Berilgan topshiriqlarning bajarilishini nazorat qilish.	Berilgan topshiriqlarni bajarish amaliyot rahbariga taqdim etish.		Mustaqil ishlar
4	Yakuniy qism	15 daqiqa	Berilgan topshiriqlarni tekshirish va talabalarni baholash.	Bajarilgan topshiriqlarni to’liq amaliyot rahbariga taqdim etish.		Bahs-munozara

O’quv amaliyoti rahbari: / __________ / M.To`xtashev

36 mavzu: Tarmoq operatsion sitemasining asosiy imkoniyatlari va funksiyalari
Xozirgi kungacha dasturli taьminot tarmoq shaxsiy komp’yuterlari bilan ishlash uchun mavjud bulgan operatsion sistemalarga tuldiruvchi sifatida ishlatilgan.Tarmoqning bir kismi bulgan shaxsiy komp’yuter xam avtonom, xam tarmoq operatsion sistemalari birgalikda boshqarish asosida ishlagan.
Xamma funktsiyalar bajarilishini ta’minlash uchun ikkala operatsion sistemani birtta komp’yuterga urnatish kerak.Masalan,Microsoft LAN Manager ba’zan tarmoq operatsion sistemasi deb atalardi,biroq,ma’no buyicha esa u faqat MS DOS ,UNIX va OS/2 kabi operatsion sistemalar ishini ta’minlaydi.
Zamonaviy operatsion sistemalarda,masalan Windows NT Server,Windows NT WocksISTION va Windows 95 kabilarda avtonom va tarmoq operatsion sistemalar birtta operatsion sistemaga umumlashtirilgan,kaysiki u avtonom komp’yuterning va butun tarmoq ishini ta’minlaydi.Bu operatsion sistema komp’yuterning dasturli va apparat ta’minoti uchun asosiy xisoblanadi.
Apparat va dasturli ta’minot koordinatsiyasi operatsion sistema apparat resurslarini ajratishni boshqaradi:
-xotirani;
-protsessor vaqtini;
-disk xajmini;
-pereferik kurilmalarni;
Bundan tashkari operatsion sistema unda bajariladigan komp’yuter va amaliy dastur orasidagi ta’sirni belgilaydi.Tekstlarni dasturli qayta ishlash va elektron tablitsa kabi ilovalarda asos bulib xizmat qiladi.Ko`pincha amaliy dasturlar anik operatsion sistemalar uchun to`ziladi.
Biroq urnatuvchilar ko`pincha Windows NT Server 3.51 tulik imkoniyatlardan foydalanish mumkinligini kursatadilar.
Tarmoq operatsion sistemani va tarmoq ishini ta’minlash kiyin masala xisoblanadi.SHuning uchun,tarmoq muxiti uchun operatsion sistemani tanlashda,shunday xususiyatni ko`pshartlilikni (Multitasking) e’tiborga olish kerak.
Ko`p shartli operatsion sistema komp’yuterda birdan ortik shartlarni birgalikda bajarish imkonini beradi."Xakikiy" ko`p shartli operatsion sistema qancha protsessorga ega bo`lsa,shuncha shartni bajarishi mumkin.Protsessorga nisbatan shartlar ko`p bulgan paytda,komp’yuter ularning vaqtini shunday taksimlashi kerakki,protsessorlar vaqtlarini xar bir shart uchun ajratishlari,xamma shartlar bajarilishini oxirigacha ta’minlash.Bunday operatsion sistema boshqaradigan komp’yuter bir necha shartni birgalikda bajarayotganga uxshaydi.
Ko`p shartlilikning ikkita asosiy turi mavjud:
Siqib chikaruvchi (preentive) ko`p shartlilik. Siqib chikaruvchi ko`p shartlilikda operatsion sistema protsessorni boshqarishni shart bilan "kelishmay"olishi mumkin.
-Siqib chikarmaydigan(non-preenptive) koperativ (coperativ) ko`pshartlilik.Siqib chikarmaydigan ko`pshartlilikda protsessorni boshqarish o`zi yechadigan shartdan protsessor bushatganda olinmaydi, kooperativ ko`pshartlilik bilan to`zilgan operatsion sistemalar uchun dasturlar protsessorni boshqarishni davriy ravishda boshqa dasturlarga berish kerak.
Lekin ularning birontasi, imtiyozsiz ko`pshartlilik dastur protsessorni boshqarishni berishga kadar, ishini davom ettirolmaydi. CHunki avtonom va tarmoq sistemalari faqat bir-biri bilan o`zaro alokada bo`ladi, Siqib chikaruvchi ko`pshartlilikli sistema anik imtiyozlarga ega. Masalan: bunday sistema protsessorni boshqarishni lokalь shartdan tarmoq shartga berishi mumkin.

“BUM” o’yinining borishi:
Doska oldiga xar bir guruhdan bittadan vakil, ya’ni 4 ta o’quvchi chiqariladi va ketma-ketlikda turib, sanoq sonlarini sanashadi va xar 3 ga bo’linadigan son kelganda son nomini aytmasdan, “BUM” deb murojaat etishlarini ta’kidlaydi. Agarda biror o’quvchi o’yin shartini buzsa, adashsa, o’sha o’quvchi o’yindan chetlashtirilib, mavzu bo’yicha savol beriladi.Shu zaylda o’yin davom etadi va oxirida qolgan o’quvchiga 1 ta “Rag’bat” kartochkasi berilib, agar savol ham tanlashni hohlasa va savolga javob bersa, yana bitta “Rag’bat” kartochkasi beriladi, savolga javob bera olmasa, ham “Jarima” kartochkasi berilmaydi. O’yindan chetlashtirilgan o’quvchilar esa, o’yin davomida chetlashtirilganda: berilgan savolga javob berishsa, “Rag’bat”-kartochkasi, javob bera olmasa, “Jarima” kartochkasi beriladi.




“Bum” o’yini uchun savollar:
(O’yindan chetlashtirilgan o’quvchilar uchun)

1.