O’zbекisтоn rеspubliкаsi оliy vа o’rта махsus та’liм vаzirligi

QIZIRIQ IQTISODIYOT KOLLЕJI



“TASDIQLAYMAN”

O`IBDO`:________ K.ESHPO`LATOV
^{“______” ________________20___ yil (Imzo)}
“____” ______________ 20__ yil






Fan: Tarmoqni administratorlash (O`A)


Dars mavzusi: ___________________________________________________
Dars maqsadi:
1.Tarbiyaviy: Mustaqil ishlashni o’rganish.
2.Ta’limiy:. Kompyuter tizimining unimdorligini tahlil qilish bo’yicha
bilim va amaliy ko’nikmalarga larga ega bo’lish .
3.Ilmiy: Kompyuter tizimining unimdorligini mustaqil o’rnatish.


Dars turi: O’QUV AMALIYOTI III - bosqich 4-15 guruhi uchun.
Ajratilgan vaqt: (80 daqiqa)
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.N.Toyloqov “Informatika ” T.2002
2.N.Sodiqova Prefariya va ofis qurilmani ta`mirlash . Toshkent “ILM ZIYO” 2012 yil
3.Sh .Razzaoqv Dasturlash . Toshkent “ILM ZIYO” 2011 yil
O`QUV JARAYONI REJASI

№	Ta’lim bosqichlari	Ajratilgan vaqtning taqsimoti	Ta’lim beruvchining faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Ta’lim vositalari	Ta’lim uslubi
1	Tayyorgarlik	15 daqiqa	Davomatni aniqlash va talabalarning tayyorgarligini tekshirish.	Amaliyot uchun zarur bo’lgan o’quv qurollarini tayyorlash	Kompyuter va ofis jihozlari, kodoskop, chizmalar, jadvallar, kitoblar, plakatlar, rasmlar.	Aralash
2	Kirish	40 daqiqa	Yangi mavzuni tushuntirish	Savol-javovlarda ishtirok etish.		Ma’ruza
3	Asosiy qism	10 daqiqa	Berilgan topshiriqlarning bajarilishini nazorat qilish.	Berilgan topshiriqlarni bajarish amaliyot rahbariga taqdim etish.		Mustaqil ishlar
4	Yakuniy qism	15 daqiqa	Berilgan topshiriqlarni tekshirish va talabalarni baholash.	Bajarilgan topshiriqlarni to’liq amaliyot rahbariga taqdim etish.		Bahs-munozara

O’quv amaliyoti rahbari: / __________ / M.To`xtashev

32 mavzu: Uzatilayotgan ma’lumotni boshqarib ,kolliziyani oldini oladigan ko`plik imkon.
Uzatilayotgan ma’lumotni boshqarib kolliziyani oldini oladigan ko`plik imkon (kiskartirib CSMA/CD) CSMA/CD ga yoki markerni uzatishga nisbatan ko`p xam tanikli emas edi. CSMA/CD ni ishlata turib Kompyuter ma’lumotlarni uzatishdan oldin, bu xakda signal uzatadi, shuning uchun kolgan Kompyuterlar uzatish xakida bilib olishadi va kolliziyaga uchrasmasliklari mumkin.
iroq keng mikyosida uzatishlarda tarmoqning umumiy grafigi oshadi va uning o`tkazish xususiyati kamayadi. Bu yerdan CSMA/CD ga nisbatan sekin bo`ladi.
Markerni uzatish bilan imkonning ma’nosi shunda: tuplamning aloxida bir turi, marker (token), Kompyuterdan Kompyuterga Xalqa bulib xarakatlanadi. Tarmoqda ma’lumotlarni uzatish uchun, xar bir Kompyuter bush markerning kelishini kutib, tutib olishi kerak.
325 rasmda ma’lumotlarni server uzatayapti. U bush tutib oladi va berilganlarni Kompyuterga 400080865402 adres bilan uzatadi. Xar bir Kompyuter markerni o`zining ma’lumoti bilan tuldirib tarmoq kabeli orqali uni uzatsa, boshqa Kompyuterlar ma’lumotlarini uzata olmaydi. Xar kaysi vaqtda faqat birtta Kompyuter markerni ishlatsa, tarmoqda rakobat xam, kolliziya xam,vaqtinchalik tuxtash xam xosil bo`lmaydi.
Surov imtiyozlari buyicha imkon - nisbatan yangi imkon usuli bulib, Enternet tarmog`i standarti uchun ishlab chikilgan bulib,tarmoqning berilganlarni uzatish tezligi 100 M bit/s - 100 VG -AnyLAN. U IEEE da 802.12 kategoriyada standartlangan.
Bu imkon usuli shunga asoslanganki xamma 100 VG – AnyLAN tarmoqlari Kompyuterlardan va ogirlashgan boglanishlardan kurilgan Kompyuterlar kabelьga imkonni boshqaradi, ketma - ket tarmoqdagi xamma boglanishlarni surab, uzatishga surovlarni ajratib oladi. Kompyuter xamma aloka va boglanishlarning adreslarini,ularning ishlash xususiyatlarini bilish kerak. Ogirlashgan boglanish 100 VG - AnyLAN aniklash bilan mos xolda, Kompyuter, ko`prik, yunaltirgich yoki kommutator bo`lishi mumkin.
CSMA/CD da bulganday, surov imtiyozi buyicha imkonda xam 2 Kompyuter berilganlarni uzatish uchun rakobatlashishi mumkin. Biroq faqat oxirgi usul sxemani ishlashi mumkin,kaysiki u buyicha ma’lumotlarning aloxida bir turi - rakobat xosil bulganda - mos imtiyozga ega bo`ladi. Bir vaqtning o`zida 2 surov kabul kilgan kontsentrator birinchi bulib imtiyozi yukori bulgan surovga javob beradi. Agar surovlar bir xil imtiyozga ega bo`lsa, ularga tartib bilan xizmat kursatiladi.
Surov imtiyozi buyicha imkondan foydalanuvchi tarmoqlarda xar bir Kompyuter birgalikda uzatish va ma’lumotlarni kabul kilishi mumkin, chunki bular uchun kabelьning maxsus sxemasi to`zilgan.Bunda 8 o`tkazgichli kabelь ishlatilgan, xar bir juft o`tkazgichdan signallar 25 MGts chastota bilan uzatiladi.
Surov imtiyozlari buyicha imkonni ishlatadigan tarmoqlarda aloka Kompyuter - uzatuvchi, Kompyuter va Kompyuter - kabul kiluvchi urtasida urnatiladi. Bu usul CSMA/CD da uzatish butun tarmoq buyicha bo`ladi. Surov imtiyozlari buyicha imkon bulgan muxitda xar bir kontsentrator unga bevosita ulangan repitorlar va ogirlashgan boglanishlarni biladi, CSMA/CD bulgan muxitda xar bir kontsentrator tarmoqdagi xamma boglanishlarning adreslarini biladi.

Aloka turi	Keng tarqalgan	keng tarqalgan	markerni uzatish	Kontsentrator orqali
Xususiyat yoki	CSMA/CD	CSMA/CA	markerni uzatish bilan imkon	surov imtiyozi buyicha imkon
Imkon turi	Rakobat lashuvchi	Rakobat lashuvchi	Rakobatlashmov chi	Rakobatlashmov movchi
Tarmoq turi	Ethernet	Lokal Talk,AreNet	Token Ring	100VG-AnyLan

Surov imtiyozlari buyicha imkon usulining foydali tomoniga quyidagilar kiradi:

- 4 juftlik o`tkazgichlarni ishlatish. O`tkazgichning 4 jufti Kompyuterga birgalikda ma’lumotlarni uzatish va kabul kilish imkonnini beradi.
- Kompyuter orqali uzatish.
Tarmoqda xamma Kompyuterlarda xam uzatish urnatilmaydi. Kontsentrator markazda boshqaradigan Kompyuterlar kabelьga urnatilishi xukuki uchun rakobatlashmaydi.
Imkonning turli usullarining asosiy xususiyatlari jadvalda kursatilgan.
Kolliziyaning aniklanishi - imkonning rakobat usuli ma’lumotlarni uzatish xukuki uchun Kompyuterlar rakobatlashadi. Agar tarmoq grafiki yetarli intensiv bo`lsa, CSMA/CD sekin ishlaydi.Kolliziyani oldini olishida CSMA/CA xar bir Kompyuter uzatishdan oldin bu xakda signal uzatadi. Bu usul kolliziyani aniklashga nisbatan sekinroqdir. Markerni uzatish bilan bulgan tarmoqda Kompyuter utayotgan markerni kutib oladi, unga ma’lumotlarni kushib uzatadi. Faqatgina birtta Kompyuter markerdan foydalana oladi. SHuning uchun kolliziya bo`lmaydi. Surov imtiyozlari buyicha imkonda aloka faqat Kompyuter uzatuvchi, Kompyuter va Kompyuter kabul kiluvchi orasida urnatiladi. Ma’lumotlarni uzatishni kontsentrator markazdan boshqaradi, tarmoqdagi boshqa Kompyuterlarga uzatmaydi.