O’zbekistоn rеspublikasi оliy va o`rta maхsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti

Asllik. 
Lazеrning asоsiy qismlaridan biri оptik rеzоnatоr bo„lganligidan lazеrlar 
nazariyasida tеbranishlar nazariyasi atamalari ishlatiladi. Bir davrda yo„qоtilgan
enеrgiya asllik bilan хaraktеrlanib, u sistеma jamg„argan enеrgiya W ni bir 
davrda yo„qоtilgan ∆W energiyaga nisbati bilan o„lchanuvchi kattalikdir. 
Sistеma jamg„argan enеrgiya 

---

8 
W = wσL 
(6) 
ifоda yordamida aniqlanadi. Bu yеrda σ lazеr nurlanishi dastasining kеsim yuzasi. 
Bir tsikl davоmidagi enеrgiya yo„qоtilishi 
ifоdadan aniqlanadi va unda enеrgiyaning hajmiy zichligi w qarama-qarshi 
yo„nalishda bir hil hajmiy zichlikdagi ikki оqim enеrgiyasi yig„indisidan ibоrat 
bo„ladi. 
Bir tsikl davоmiyligi
va davr
ekanini inоbatga оlib, bir 
to„la tеbranishdagi enеrgiya yo„qоtilishi 
ifoda bilan ifodalanadi. Bu yerda e
-2f
≈ 1 - 2f va f << 1 ekanini inobatga olsak 
ifodani 
ko„rinishda yozamiz. Bu yerda
- rezonatordagi turg„un 
yarimto„lqin uzunliklari sonidir. (5) ifodadan foydalanib generatsiya bo„sag„asi 
uchun 
ifоdani yozamiz. (10) ifоda gеnеratsiya sоdir bo„lishi uchun to„lqin uzunligi 
yarmiga tеng masоfada kuchayishi asllikning tеskari qiymatiga tеng bo„lishi zarur. 
Gеnеratsiya bo„sag„asi qancha katta bo„lsa, asllik shuncha kichik bo„ladi. Asllik 
qancha kichik bo„lsa, enеrgiya yo„qоtilishi shuncha katta bo„ladi. Оptik o„qda 
yotuvchi nurlarda gеnеratsiya bo„sag„asi avval bоshlanadi va shu nurlar lazеr 
nurlanishi enеrgiyasini оlib kеtadi. Lazеrning nurlanishi оptik o„qda tarqaluvchi tоr 
parallеl dastadan ibоrat bo„lib, uning kеngayish burchagi difraktsiyaga bоg„liq 
bo„ladi. 

---

9 
2.3.Optik modulyatorlar haqida tushuncha. 
Fotodetektorlar radiatsiya intevsivligiga reaksiyaga kirishgani uchun, 
modulyatsiyaning eng oddiy turi radiatsiya intevsivligi modulyatsiyasidir. Boshqa 
turdagi modulyatorlardan foydalanganda signalni intensivlik moduliga aylantirish 
kerak. Lazer nurlanishining modulyatsiyasi tashqi yoki ichki bo„lishi mumkin. 
Ichki yarim supero„tkazuvchilar lazerlarda modulyatsiya nasos rejimini o„zgartirish 
orqali amalga oshiriladi. Bu juda oddiy va samarali, lekin lazer nurlanishining 
parametrlarida ba‟zi bir buzilishlarga olib keladi. 
Elektro – optik modulyator qurilmasini ko„rib chiqaylik ( 2- rasm.). 
O„zaro perpendikulyar kristallografik o„qlari bo„lgan bir xil o„lchamdagi ikkita 
kristallga asoslangan. Bu harorat ta‟sirini qoplash imkonini beradi.Kristallari 
haqida nazorat kuchlanish o„zgartirishsiz kiritish uchun nazorat bilan chiqish 
signali bosqichi moslashtirish mumkin. 
2 – rasm. Elektro – optik modulyator qurilmasi. 
Faza o„zgarishini intensivlik o„zgarishiga aylantirish uchun analizator 
ishlatiladi. Modulyatorning chiqishidagi radiatsiya intensivligi yutilishni hisobga 
olmagan holda quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 
E
out
= E
in
sin
2
α U
ctrl
/ U
1/2 
Bu yerda E
in 
, E
out
- kirish va chiqishdagi radiatsiya intensivligi, U
ctrl 
- nazorat 
kuchlanish, U
1/2 
– yarim to„lqinli nazorat kuchlanish. 

---

10 
Yarim to„lqinli kuchlanish modulyatorning eng muhim parametridir. 
Modulyatorning o„tkazuvchanligi maksimal o„zgarishi, nazorat kuchlanishi, 
nurlarning yarim to„lqin uzunligiga siljishiga yoki tebranishlarning yarim davriga 
fazali siljishiga to„g„ri keladi. Yarim to„lqin kuchlanishining qiymatini quyidagi 
tenglamadan topish mumkin: 
U
1/2
= ( 1 / 2n
n
3
r )(d / l) 
Odatda, yarim to„lqinli kuchlanish yuzlab voltdan bir necha 
kilovoltgacha o„zgaradi. Modulyatatorning chiqishidagi nurlanish intensivligining 
nazorat kuchlanishiga bog„liqligi grafigi 3 – rasmda ko„rsatilgan. 
Rasmdan ko‟rinib turibdiki, samarali modulyatsiyaga erishiladi va 
yarim to„lqin nazorat kuchlanish tartibi doimiy noto„g„ri modulyatsiya bilan 
modulyator nazorat xarakterli bir bo„limda faoliyat ko„rsatadi. 
3-rasm. Nazorat kuchlanishining radiatsiya intensivligiga ta’siri orqali elektro-
optik modulyatorning chiqishi. 
Elekro – optik modulyatorning kesish chastotasi 10
8
– 10
9
Hzni tashkil 
qiladi. 
Keyinchalik esa Faradey kuchga asoslangan Magneta – optik 
modulyatorlarni yaratdi. Magneta – optik modulyatorlar kamdan – kam hollarda 
o„zgarishi sababli past faoliyatga ega. Chunki bir kichik modulyatsiya chuqurligi 
sezilarni darajada optik nurlanish shimib oladi. 

---

11 
Mikro – optoeletronikada foydalanish uchun yupqa plyonkali 
modulyatorlar eng istiqbolli bo‟lib, ular massivlardan yuqori tezlikda va past 
nazorat kuchlanishlarida (bir necha volt tartibida) farqlanadi, bu ularni 
mikroelektron qurilmalar bilan yaxshi mos keladi. Ushbu modulyatorlar lityum 
niobat va lityum tantalatdan tayyorlangan. 
Yarimo„tkazgichlar nozik plyonkali elektro – optik modulyator sifatida 
ham qo„llaniladi. Yarimo‟tkazgich n – p o„tishlarida chiziqli elektro – optik ta‟zir 
teskari kuchlanish qo„llanilishi – erkin tashuvchilarning konsentratsiyasining 
o„zgarishi, bu dielektrik doimiy va sinishi indeksi o„zgarishiga olib keladi. Galiy 
arsenid yoki indiy fosfidiga asoslangan nozik plyonkali tuzilmalardan nazorat 
kuchlanishi bir necha voltni tashkil qiladi. 
Yarimo„tkazgichli inshootlarda nurlanish intensivligini modulyatsiya 
qilish printsipi ham amalga oshiriladi. Yarimo„tkazgichdagi nurlanishning 
intensivligi eksponent tarzda pasayadi, modulyatsiya chuqurligi 0,6 – 0,7 ga, 
yutilish koeffitsiyenti 10 marta o„zgarganda erishiladi. Yarimo„tkazgich 
modulyatorlari erkin tashuvchilar tomonidan singishi asoslangan, tashuvchisi 
zichligi tashuvchisi quyish orqali sozlanishi, n – p nuqtasi. Bunday 
modulyatorlarning afzalligi past ish kuchlanishlari, dizaynning soddaligi, 
ishonchliligi va yuqori ishlab chiqarish qobiliyati yuqoriligidir. Kamchiliklari esa 
modulyatsiya paytida tashuvchi konsentratsiya o„zgarishining strukturaning boshqa 
elektrofizik parametrlariga ta‟sirini o„z ichiga oladi.