Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

 

---

67 
 
Sotsiometriya metodi. 
Bu  tadqiqot  metodiga  AQShlik  Djon  Moreno  asos  solgan  boʻlib, kichik 
(birlamchi) guruh a’zolari oʻrtasida emotsional, hissiy munosabatlarni bevosita 
oʻrganish  va  darajasini  oʻlchashda  qoʻllaniladi.  Mazkur  metod  yordamida 
muayyan  guruhdagi    har  bir  a’zoning  oʻzaro  munosabatlarini  aniqlash  uchun 
uning  faoliyatida  kim  bilan  ishtirok  etishi  soʻraladi.  Olingan  ma’lumotlar 
matritsa,  grafik,  sxema,  jadval,  diagramma  shaklida  ifodalanadi.  Ulardagi 
miqdor  koʻrsatkichlari  guruhdagi  odamlarning  shaxslararo  munosabatlari 
mazmuni  yuzasidan  ma’lum  bir  xulosa  qiladi.  Biroq  ma’lumotlar  guruhiy 
munosabatlarning  tashqi  koʻrinishini  aks  ettiradi  xolos.  Uni  takomillashtirish 
maqsadida  hozirgi  vaqtda  psixolog  olimlar  Ya.L.Kolominskiy  va  I.P.Volkov 
tomonidan  sotsiometriyaning  kichik  guruhlar  psixologiyasiga  moslab 
oʻzgartirilgan  variantlari,  koʻrinishlari  ishlab  chiqilganki,  ular  orqali 
shaxslarning  bir  –  birini  tanlashi  motivlarini  aniqlash  mumkin.  Ayniqsa, 
sotsiometriyaning  Ya.L.Kolominskiy  ishlab  chiqqan  oʻzgartirilgan  varianti 
bolalar jamoasidagi shaxslararo munosabatlar toʻgʻrisida toʻla axborot berishga 
yordam beradi. Odatda oʻquvchilardn quyidagicha savollarga javob berish talab 
qilinadi: “Sen sayohatga kim bilan borishni xohlaysan?”, “mashgʻulotlarga kim 
bilan  birga  tayyorlanishni  istaysan?”,  “Kim  bilan  qoʻshni  boʻlib  yashashni 
yashashni yoqtirasan?” sinaluvchi har uchta javobdan bittasini “eng ma’qul” deb 
tanlashi lozim. Unga “avval, hammadan koʻra koʻproq kim bilan birga boʻlishini 
xohlasang,  oʻshaning  familiyasini  yoz”,  “aytilgan  shartlarga  binoan  uchinchi 
shaxsning  familiyasini  yoz”  deb  uqtirish  maqsadga  muvofiq.  Guruhiy 
tabaqalanishni  koʻrsatish  uchun  sotsiogramma  toʻrtta  “maydon”ga  ajratiladi. 
Qizlar  doiracha  bilan,  oʻgʻil  bolalar  esa  uchburchaklar  bilan  belgilanadi. 
Doiracha  va  uchburchaklar  soni  familiyalar  soniga  toʻgʻri  keladi.  Guruh 
a’zolarining  oʻzaro  munosabatlari  doiracha  va  uchburchaklar  strelkalar  bilan 
bogʻlanganida  oʻz  ifodasini  topadi.  Eng  koʻp  munosabatga  ega  boʻlgan 
sinaluvchi  doiraning  markazidan  oʻrin  oladi.  U  guruh  a’zolarining  eng 
yoqimtoyi  hisoblanadi.  Shaxslar  bilan  aloqa  oʻrnatmagan  sinaluvchi  doiraning 
eng  chetidan  joy  oldai.  Oraliqdagi  “maydon”larga  oʻrtacha  va  undan  kamroq 
tanlangan tekshiriluvchilar joylashtiriladi. Shu yoʻl bilan birinchidan shaxslararo 

---

68 
 
munosabatlarning darajasi va koʻlami aniqlanadi, ikkinchidan qizlar bilan oʻgʻil 
bolalar  oʻrtasidagi  koʻrsatkichlar  taqqoslanadi.  Natijalarga  qarab  guruhdagi 
munosabatlar  va  ularning  oʻziga  xosligi,  psixologik  birini  taqozo  etuvchanligi 
haqida  xulosalar  chiqariladi.  Shu  bilan  birga  nazariy    va  metodologik 
ahamiyatga  molik  gʻoyalar,  qonuniyatlar  ilgarisuriladi,  amaliy  koʻrsatmalar 
beriladi,  aniq  tavsiyalar  bildiriladi,  mavzuning  tadqiqot  istiqboli  toʻgʻrisida 
muloxazalar yuritiladi.